NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

DANIELLE PINEDO
In de Nederlandse bible belt worden ze weliswaar nog vrijwel iedere zondag voorgelezen in de kerk, maar daarbuiten zijn ze al jaren op hun retour: de Tien Geboden. Daarom is het des te curieuzer dat de 'Wet des Heren' onder cineasten, kunstenaars en schrijvers een steeds grotere populariteit genieten.

Krzysztof Kieslowsi gaf twaalf jaar geleden de aanzet met zijn geniale filmcyclus Dekaloog. De Poolse cineast wist aan ieder bijbels gebod een eigen draai te geven. Dus geen godsdiensthoppers in Dekaloog 1 ('gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben') maar een vader en zoon, beide computerdeskundigen. Na enig rekenwerk komt het tweetal tot de conclusie dat het ijs van een nabijgelegen meertje dik genoeg is om het gewicht van de zoon te dragen. Maar als deze niet terugkeert na schooltijd vreest zijn vader het ergste. Bijna drie jaar geleden introduceerde freelance journalist Arjan Visser de Tien Geboden in de vorm van een interviewserie met bekende Nederlanders in het dagblad Trouw. Die formule heeft inmiddels een televisievervolg gekregen, in Eer & Geweten, sinds enige tijd te zien bij de VPRO.

Niet lang nadat Visser zijn eerste interview in Trouw publiceerde, lanceerden Wessel van der Hammen en Paul de Bont bij de IKON het idee om tien vooraanstaande Nederlandse documentairemakers te vragen naar hun interpretatie van deze oudtestamentische teksten. Ieder van hen zou één gebod visualiseren, onder leiding van één van drie door de IKON aangetrokken filmproducenten: Pieter van Huystee, Paul de Bont en Kees Reyninks. De uiteindelijke geselecteerden zijn niet de eerste de beste. Zo nam de winnares van de Joris Ivens Award 1998, Karin Junger (Birthplace unknown) het derde gebod voor haar rekening: "Gij zult de naam van de Here niet ijdel gebruiken." Niek Koppens, bekend van onder meer De keuken van Kok en The Hunt, liet zijn licht schijnen over het vijfde gebod (Eer uw vader en uw moeder) en John Appel, vorig jaar nog succesvol op het International Documentary Festival Amsterdam (IDFA) met Andre Hazes, zij gelooft in mij, gaf een onverwachte draai aan het goddelijke voorschrift dat de ene mens de andere niet mag doodslaan.

Toch maken lang niet alle participanten in dit ambitieuze project hun faam waar. Nu eens is de vormgeving van een documentaire onsamenhangend, dan weer lijkt er geen persoonlijke visie aan ten grondslag te liggen. Dat de regisseurs hun gebod zouden 'actualiseren', komt niet als een verrassing. Maar soms ligt de moderne interpretatie van een gebod zó ver af van de bijbelse, dat de kijker zich met moeite kan herinneren om welk geschrift het ook alweer gaat. Ook komt het tegendeel voor: de cineast bewandelt enkel de gebaande paden, zodat iedere vorm van creativiteit ontbreekt. Godvrezendheid? Wie zal het zeggen.

In 'Brieven aan God', het eerste deel van De Tien Geboden, staat niet zozeer het verbod op polytheïsme centraal, als wel de vraag of mensen vandaag de dag überhaupt nog geloven in het bestaan van God. De in Sarajevo geboren documentairemaker Vuk Janic laat drie paren met ieder een eigen godsbesef aan het woord. Voor het ene stel heeft de betekenis van God aan waarde ingeboet, voor het andere is zijn almacht pas sinds kort bewezen. Het derde stel is ervan overtuigd dat "het iets wel íets is", maar wát het precies is blijft een mysterie.

Anders dan je van een filmmaker als Janic (wiens The last Yugoslav footballteam onlangs nog werd genomineerd voor een Gouden Kalf) zou mogen verwachten, verschaft 'Brieven aan God' geen intrigerende kijk op het godsbegrip - daarvoor zijn de portretten te eendimensionaal. Want hoe verrassend is het gegeven dat traumatische gebeurtenissen het godsbesef van de mens op de proef stellen? Nauwelijks. En dus doet Janiks keuze voor een echtpaar dat Gods bestaan in twijfel trekt na de dood van hun 9-jarige zoon Wouter wel erg plichtmatig aan. Dat geldt evenzeer voor het portret van een Antilliaans echtpaar, wier zoon Emerson een val van vier etages overleeft. "Het is een kind van God", zegt zijn moeder resoluut. In 'Het rijk der schimmen' weet Fiona Tan de kijker meer te verrassen. En dat terwijl 'haar' gebod - Gij zult u geen gesneden beelden maken, noch u daarvoor neerbuigen, noch het dienen - niet direct associaties oproept. Toch heeft Tan, van origine beeldend kunstenares, duidelijk gekozen voor een associatieve vorm: een opeenstapeling van honderden foto's en filmbeelden die haar of anderen in de loop der jaren zijn bijgebleven. Het zijn "waardevolle stukjes van de wereld", zoals een geïnterviewde opmerkt.

Alhoewel afgoderij in 'Het rijk der schimmen' geen onderwerp van gesprek is, komen de donkere bladzijden uit de geschiedenis van het beeld wel degelijk aan de orde. De gepensioneerde ex-nazi Jochen Blume bekent dat Leni Riefenstahls filmbeelden van marcherende SS'ers hem als jongeman het hoofd op hol brachten. "Ik wilde ook een held zijn", zegt hij terugkijkend. Anderzijds waren het foto's van "stapels haren, brillen en schoenen", die hem na de oorlog overtuigden van het bestaan van Auschwitz. Blume: "Ineens begreep ik het. Dt was ons dus altijd verzwegen. Darover sprak men dus nooit."

De Tien Geboden is vanaf vandaag tien weken lang te zien bij de IKON. Ned.1, 22.41-23.34u.

( a d v e r t e n t i e s )