In: 15 theaters

Feministische interpretatie van bestseller van Brett Easton Ellis

Loos hanengedrag in rijk New York

Door HANS BEEREKAMP
Een paar maanden na de bekendmaking dat tieneridool Leonardo DiCaprio de rol van Patrick Bateman zou gaan spelen in de verfilming van American Psycho, en regisseuse Mary Harron op DiCaprio's aandringen was ontslagen, zag de ster er toch vanaf.

De rol van een psychotische seriemoordenaar die zijn ongelimiteerde machtspositie als Wall Street-yuppie gebruikt om dood en verderf te zaaien, leek DiCaprio bij nader inzien geen verstandige carrièrezet. Harron kreeg haar opdracht terug, evenals haar eigen Bateman-vertolker Christian Bale. Gelukkig maar, want niet alleen blijkt Bale de ideale belichaming van een elegant monster zonder ziel, maar ook verdient Harrons bijna feministische interpretatie van Bret Easton Ellis' bestseller uit 1991 alle bewondering.

Om te beginnen biedt de film minder sadistisch en gruwelijk spektakel dan de roman: genoeg om Bateman immuun te maken voor appreciatie door echte nieuwe rijken, zonder de grenzen van wat gebruikelijk is in recente bioscoopfilms te overschrijden. Harron, een Canadese die in Engeland rock- en toneelcritica was en voor de BBC afleveringen van The Late Show maakte, plaatst Bateman in de cultureel-historische context van het Reagan-tijdperk, die nog weinig aan actualiteit heeft ingeboet. De vormgeving van American Psycho meet lege interieurs, Italiaanse maatpakken als uniformen, een obsessie voor lichaamsverzorging en restaurants waar nauwelijks een plek valt te reserveren breed uit. De meest hilarische scène bouwt een wedstrijd wie het deftigste visitekaartje uit een doosje kan halen uit tot een briljante satire op loos hanengedrag. De vrouwen, doorgaans slachtoffer van Batemans bloeddorst, zijn soms verveeld en blasé, maar altijd een stuk levendiger dan de nauwelijks van elkaar te onderscheiden mannelijke design-kleuters.

Ogenschijnlijk is American Psycho een precieze schildering van een milieu en een periode, zoals Harron eerder in I Shot Andy Warhol een specifieke sector van artistiek New York in de jaren zestig in beeld bracht. Maar als bewonderaarster van Hitchcock en Kubrick heeft ze ook oog voor een meer tijdloze en surrealistische benadering. De overeenkomsten tussen American Psycho en Eyes Wide Shut zijn opvallend. Zoals Tom Cruise in die laatste film gemaskerd een orgie bijwoonde, zo draagt Christian Bale een schoonheidsmasker, en zegt letterlijk: "My mask of sanity is about to slip". In beide films is welgesteld New York het decor van een waan, een droom of een psychose, met macht en lust als basiselementen. Kubrick suggereerde homoseksuele ambivalentie van zijn mannelijke hoofdpersoon, die alle vrouwen versmaadt, Bateman is een vrouwenhater die vooral mee wil tellen bij zijn mannelijke collega's. En nooit weet je zeker of wat je ziet zich niet uitsluitend in het hoofd van de hoofdpersoon afspeelt.

"I am simply not there", zegt Bateman. Bale speelt hem als een schim, een niet-realistisch embleem van een mentaliteit. Die zou je eerder nihilistisch dan materialistisch kunnen noemen. Het gaat er niet om wat hij eet of neukt of doodt, als het maar zijn bestaan lijkt te bevestigen. Het gevaarlijke aan Bateman is dat hij nooit genoeg bewijs kan verzamelen, omdat hij er niet is. Als hij opbelt naar het (fictieve) gewilde restaurant Dorsia om een tafel te reserveren, klinkt er aan de andere kant van de lijn uitsluitend gelach. Harron en cameraman Andrzej Sekula (Pulp Fiction) verlenen Batemans universum een symbolische kunstmatigheid. Je hoeft geen affiniteit met seriemoordenaars of yuppie scum te koesteren om die leegte te herkennen.