In: The Movies 2, Amsterdam; Babylon 2, Den Haag; Filmcentrum Poelestraat, Groningen

Figgis filmt Strindberg in de trant van DOGMA

Door HANS BEEREKAMP
Een belangrijk verschil tussen theater en film is de mate van vrijheid van de toeschouwer. Waar een filmregisseur door decoupage en montage, kadrering en cameravoering de kijker bij zijn nekvel pakt en dwingt om precies te zien (en te voelen) wat er gezien en gevoeld moet worden, laat de theaterregisseur de bezoeker meer aan zijn lot over. Die mag zijn eigen close-ups en Schnitts maken.

Veel toneelstukken lenen zich slecht voor verfilming, omdat de filmkijker meer variatie verwacht dan een enkele locatie bieden kan. De beroemdste verfilming van August Strindbergs Freule Julie, in 1951 in Zweden geregisseerd door Alf Sjöberg, bediende zich dan ook van de geijkte trucs: door flashbacks kreeg de jeugd van de opstandige freule gestalte, en beelden van de natuur bevrijdden de kijker uit de benauwdheid van de keuken, waar ze een seksueel getint machtsspel aangaat met Jean, de meesterknecht van haar huishouden.

De Engelse regisseur Mike Figgis bedacht een origineler manier om het stuk uit 1888 aantrekkelijk te maken voor een filmkijker van nu. Vrijelijk geïnspireerd door het DOGMA95-manifest liet hij meestercameraman Benoît Delhomme (vooral bekend door zijn werk voor Tran Anh-Hung) op super 16mm uit de hand draaien. Beweeglijk volgt de camera de drie acteurs van dichtbij en maakt de begrenzing van de keukenlocatie juist pijnlijk voelbaar. De gewelddadige dood van een vogel in een kooi wordt zo een overbodige metafoor van het al met visuele middelen opgeroepen gevoel.

Opzienbarend is de presentatie van de verleidingsscène in Miss Julie. In split-screen wordt de door Peter Mullan en Saffron Burrows elektrisch gespeelde teder-brute scène twee keer naast elkaar getoond, in verschillende simultane takes. Het ene beeld concentreert zich in close-up op gezichten en teksten, het andere laat in een totaal zien wat voor taal hun lichamen spreken. Maar omdat de camera nooit stilstaat, wisselen de perspectieven voortdurend, en eindigt het lijvenshot met een close-up van Julie's ogen na de daad. Je zou kunnen zeggen: links kunnen we cerebraal meegenieten, rechts wordt het instinct aangesproken.

Figgis is een interessant regisseur, die pendelt tussen de verleiding van Hollywood (Internal Affairs, One Night Stand) en, met meer succes, radicaal onafhankelijke projecten als Leaving Las Vegas en Miss Julie. Zijn favoriete thema's - klasseverschillen en seksuele machtsstrijd - moesten hem vroeger of later wel bij Strindberg doen uitkomen. Figgis' rauwe Noord-Engelse achtergrond (hij groeide op in Newcastle) en de keuze voor de Schotse acteur Mullan (My Name Is Joe) passen wonderwel bij het zinnelijke egalitarisme van Strindberg: de scabreuze dans en zang van de bedienden vormen een dionysisch koor onder de middernachtszon.

Intussen is Figgis nog een stap verder gegaan met het dwingen van de toeschouwer om op een toneelachtige manier naar film te kijken. In zijn volgende project, Time Code, is het scherm verdeeld in vier vlakken, waar simultaan aspecten van hetzelfde verhaal worden verteld. Zo wil ik wel bevrijd worden uit het filmdwangbuis, want op die ene splitscreen-scène na blijft Miss Julie toch net iets te veel toneel: subliem gefilmd, maar toneel.