Precies een jaar na de komst van de internationale gemeenschap kampt Kosovo nog steeds met een gebrek aan agenten, rechters en cellen. Een paar uur na hun arrestatie lopen boeven al weer op straat. 'Heel frustrerend' voor de VN-politie.

Door onze correspondent YAËL VINCKX

MITROVICA, 9 JUNI. Ze gaan net als miljoenen andere elke dag om acht uur naar hun werk. Alleen, zij gaan in pantserwagens. Die brengen de Kosovo-Albanese rechters en hun medewerkers naar de andere kant van de in een Albanese en een Servische helft verdeelde stad Mitrovica. De rechtbank staat in het noorden, aan de Servische kant.

De Albanezen en de Serviërs in Kosovo staan elkaar naar het leven; een granaat is gauw gegooid. Maar in de buik van de pantserwagens hangt de lamlendigheid van een nieuwe werkdag. De mannen strijken weerbarstige haren plat, de vrouwen hebben hun tasje met lunchpakket op schoot en babbelen. Bij een scherpe bocht pakken ze automatisch de lus boven hun hoofden beet - net als in een bus. Gewapende soldaten trekken de deur toe, het schietgat gaat dicht en de voertuigen scheuren weg. Een nieuwe werkdag is begonnen.

Een jaar geleden, op 12 juni 1999, trokken de multinationale vredesmacht KFOR en de Verenigde Naties het 'bevrijde' Kosovo binnen. Nu al een jaar lang probeert het VN-bestuur het politiële en juridische systeem op te zetten. Dat is, op z'n zachtst gezegd, matig gelukt. Er zijn te weinig agenten, te weinig rechters, te weinig cellen. Misdadigers worden al te vaak op straat gezet: geen plaats. "Er bestaat een goede kans dat zich onder hen ook moordenaars bevinden", zegt woordvoerder Bruce Lloy van de VN-politie in Pristina laconiek.

De internationale gemeenschap stuitte op een reeks van problemen. Welke wetten gelden in Kosovo, formeel een Servische provincie onder VN- bestuur? De Servische? Eerst besloten de VN de Servische strafwet per 24 maart 1999 (het begin van de NAVO-bombardementen) aan te houden, maar daarop weigerden de Albanese rechters aan het werk te gaan. Onder de Servische wet konden ze niet langer leven. VN-bestuurder Bernard Kouchner zwichtte voor de Albanese druk. Voortaan, zei Kouchner, zou het recht van vóór 1989 gelden. Toen had Kosovo nog zijn autonomie binnen de Federale Republiek Joegoslavië. Maar daarop wilden de Servische rechters niet aan het werk.

Voor de oorlog telde Kosovo meer dan achthonderd rechters en officieren van justitie, nu zijn er 267 rechters, onder wie drie Serviërs. Maar werken doen ze niet, uit angst hun leven te verliezen, zeggen ze. "Ik wil niet iedere seconde van de dag een escorte om me heen hebben", zegt Vlastimir Dimic. Bij de OVSE denken ze dat Belgrado achter de werkweigering zit. De Servische rechters zouden op goedkeuring van het Servische ministerie van Justitie wachten.

Eind vorig jaar plaatste Kouchner een noodoproep bij de Verenigde Naties. Hij voelde zich een 'bedelaar', want niemand kwam met voldoende geld en middelen over de brug. En Kouchner kon, gezien het voortschrijdende geweld in Kosovo, eigenlijk wel het dubbele van het aantal beloofde politiemensen gebruiken. De oproep heeft effect gehad, menen politiemensen in Pristina. De VN zegden uiteindelijk 4.718 agenten toe, ruim 3.600 van hen zijn inmiddels aan het werk. En Kosovo zelf mag dan niet multi-etnisch zijn, zijn politiemacht is dat wel; de VN-agenten komen uit 47 verschillende landen. Amerika levert de meeste agenten, gevolgd door India, Jordanië en Duitsland.

Nederland? Dat staat op de laatste plaats. De regering leverde welgeteld één VN-agent, de marechaussee Jan Timmermans. Die is woedend over de Hollandse zuinigheid. "Jan, waar blijft de rest, zeiden mijn collega's. Ik doe mijn best, antwoordde ik. Maar na zes maanden hing het mij behoorlijk de strot uit. " Nederland wil zijn deelname aan VN-operaties concentreren om zo meer invloed op de besluitvorming te krijgen. Op de Balkan gaan Nederlandse VN-militairen en agenten voortaan naar Bosnië. Timmermans: "Ik kan dat verhaal wel uitleggen, niet verkopen." In Kosovo wil de internationale gemeenschap vooral een op Europese leest geschoeide politiemacht opbouwen. Maar hoe maakt men een politiemacht-Westerse-stijl zonder (voldoende) Europese agenten? Van community policing, meer blauw op straat en in de wijk, hebben de meeste Indiase en Jordaanse agenten nog nooit gehoord. "We krijgen die neuzen amper de auto uit", zegt Timmermans. Sommige commandanten zijn al op het noodscenario overgestapt; ze stellen eenvoudig geen wagens meer beschikbaar. Dan moeten de agenten wel lopend patrouilleren. Toch is het aantal moorden in Kosovo afgenomen; van ruim veertig tot circa zeven moorden per week. Bijna de helft van de verdachten wordt opgepakt. "We krijgen de slag te pakken." Aan de andere kant: er zijn ook niet zoveel Serviërs meer over om te verjagen.

Nog een probleem, waar moeten de verdachten heen? Er is een gebrek aan cellen. Er wordt gebouwd, de door de NAVO gebombardeerde gevangenis in Istok wordt bijvoorbeeld weer opgetrokken, maar het gaat langzaam. VN- agenten zien arrestanten een paar uur later weer op straat lopen. "Heel frustrerend", zegt een van hen, "en slecht voor de geloofwaardigheid van de politie." Even leek het VN-bestuur in Kosovo zelf de grenzen van het recht te overschrijden. Een verdachte kan maximaal zes maanden worden worden vastgehouden zonder formele aanklacht. Eind vorig jaar dreigde zo een aantal misdadigers op straat te komen. Ze hadden, in de euforie na de bevrijding van Kosovo, Serviërs vermoord en nu was de maximumperiode voor hun voorlopige hechtenis bereikt.

Kouchner kocht extra tijd; hij vaardigde een decreet uit om de voorlopige hechtenis met zes maanden te verlengen. Het bracht mensenrechtenorganisaties als Amnesty International in het geweer. Inmiddels is deze groep Albanezen voor de rechter verschenen, zegt Rolf Welberts van de OVSE. "Er komen geen etnische zuiveraars vrij omdat wij niet op tijd zijn." Maar het blijft een race tegen de klok. Bij de rechtbank in Mitrovica delen de Albanese rechters de zorgen van de internationale gemeenschap niet. Kosovo kan bijvoorbeeld best zonder Servische rechters, vindt rechtbankvoorzitter Kapllan Baruti. "Waar hebben wij Servische rechters voor nodig? Het justitiële systeem heeft tien jaar zonder Albanese rechters gefunctioneerd", zegt hij, doelend op de massaontslagen van Albanese rechters en openbare aanklagers door de Serviërs in 1989 en de vorming van een ondergrondse, parallelle samenleving door de Albanezen, inclusief een juridisch systeem. Voor Kapllan Baruti breken nu, logisch, tien jaren zonder Servische rechters aan.

NEW YORK, 9 JUNI. In Kosovo is het aantal aanvallen op Serviërs de afgelopen weken toegenomen; er lijkt sprake te zijn van een "geregisseerde campagne van geweld" tegen de Kosovo-Serviërs. Dat schrijft de secretaris-generaal van de VN, Kofi Annan, in een rapport aan de Veiligheidsraad. In het rapport, opgesteld precies één jaar nadat de Veiligheidsraad het groene licht gaf aan een VN-bestuur in Kosovo en de intocht van de vredesmacht KFOR, stelt Annan dat ondanks alle inspanningen begrip en tolerantie schaars blijven en verzoening nog lang geen realiteit is." "Een toename van kwaadaardige aanvallen op Kosovo-Serviërs heeft hun vertrouwen in de toekomst ondermijnd. Deze aanvallen lijken deel uit te maken van een geregisseerde campagne", aldus Annan.

De leider van het VN-bestuur in Kosovo, Bernard Kouchner, licht vandaag ten overstaan van de leden van de Veiligheidsraad de situatie in Kosovo toe. Die situatie is de afgelopen weken, waar het de veiligheidssituatie betreft, verslechterd. Vorige week kwamen acht Serviërs om het leven door etnisch geweld en deze week trokken de Serviërs zich voorlopig terug uit de samenwerkingsorganen van het VN-bestuur. Eerder deze week waarschuwden NAVO-chef Lord Robertson en Javier Solana, bij de EU verantwoordelijk voor buitenlands en veiligheidsbeleid, tegen oplevend etnisch geweld in Kosovo. Solana zei woensdag zijn pleidooi tot "een persoonlijke missie" te maken. (Reuters, AFP)

( a d v e r t e n t i e s )