NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

HENK VAN GELDER
Altijd blijven er verhalen over de tweede wereldoorlog te vertellen. Alleen al een producent als Willy Lindwer maakte er zo'n twintig tv-documentaires over, waarvan de meeste door de TROS werden uitgezonden. Vanaf vanavond komt daar het tweeluik Zij deden hun plicht bij, over de vele 'niet-foute' Nederlanders die door hun plichtsgetrouwe inzet toch hebben meegewerkt aan de vervolging en deportatie van de joden. Weliswaar was al in 1990 de documentaire Elke stip = tien joden van Hedda van Gennep te zien, over de Amsterdamse ambtenaren wier ijverige overwerk de jodenregistratie mogelijk maakte, maar deze productie bestrijkt een breder terrein.

Zij deden hun plicht, gemaakt door Willy Lindwer, Alfred Edelstein en Karin van Coeverden, doorsnijdt het bittere relaas van enkele joodse overlevenden met de herinneringen van overheidsfunctionarissen die tegen wil en dank bij hun lot betrokken raakten: een ambtenaar van het bevolkingsregister die het plaatsen van een J in joodse paspoorten vergelijkt met het afgeven van een rijbewijs of een visakte, twee tramconducteurs die joden moesten transporteren ("je doet niks tegen geweren"), een politie-agent wiens eigen werkzaamheden in het midden blijven, een paar marechaussees die Westerbork bewaakten en een paar NS-employés die liever niet wisten wat of wie ze vervoerden: "Wij kregen gewoon onze diensten voorgeschoteld."

In die eerste aflevering heeft elk van hen zijn eigen rechtvaardiging; het was hun schuld niet, zij wisten niet of nauwelijks wat de gevolgen van hun werk waren, ze waren bang voor represailles. Eén tramconducteur deed mee aan de februaristaking, maar of dat hielp? "Mooi niet." Eén marechaussee-man zegt dat hij in Westerbork trachtte "het leed van deze gevangenen zo veel mogelijk te verlichten", waarna zijn collega verklaart dat hun bemoeienis 'een zegen voor de joden' is geweest. Hun integriteit staat vast; de eerste van de twee begint aan het slot zelfs te huilen - hij is 77 en heeft het nog steeds niet verwerkt. Maar onvermeld blijft dat politie en marechaussee een onmisbare en daarom zeer omstreden rol hebben gespeeld bij de jodenvervolging. De fanatieke dienstkloppers blijven hier buiten beeld.

De tweede aflevering, die volgende vrijdag wordt uitgezonden, gaat over de georganiseerde diefstal van joodse bezittingen en sluit daarmee aan op een actuele discussie. Tot de geïnterviewden behoren een bediende van de roofbank Lippmann Rosenthal & Co, een notaris-assistent die naar Westerbork kwam om testamenten te maken, en een Leeuwarder verhuizer die de inventaris van joodse huizen weghaalde. Hier past de titel van het tweeluik veel minder, want wat voor plicht had zo'n zelfstandig verhuisbedrijf? Of een man die gratis de klantenkring van een joodse accountant in handen kreeg?

En nog minder passend is in dit slotdeel het optreden van de naar Zwitserland uitgeweken Jan Dik, die 27.000 gulden overhield aan de quasi-legale verkoop van de collectie van de joodse kunsthandelaar Goudstikker aan de Duitsers. Hij was nergens toe verplicht, hij was een profiteur en heeft ook geen spijt. Dat is onvergelijkbaar met de tranen van die man van de marechaussee.

Zij deden hun plicht, Ned.2, 23.35-0.25u.

( a d v e r t e n t i e s )