NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

GERWIN TAMSMA
Ooit, ergens in de jaren zestig, zei Roman Polanski dat hij het liefst een film zou maken met maar één personage. Dat was op een moment dat hij drie, inmiddels klassieke speelfilms had gemaakt: Mes in het water (Noz w wodzie), Repulsion en Cul- de-sac.

Het is er nooit van gekomen, ook al zijn in bijna al zijn films de sterkste scènes die waarin de hoofdpersoon alleen is. Het is maar een van aspecten in Polanski's oeuvre waar men al snel een persoonlijke achtergrond voor zoekt. Vanwaar ook die fascinatie voor meester-slaaf verhoudingen? Waarom die ménage's trois? Waarom is er alleen met geweld te ontsnappen aan claustrofobie en paranoia? Geen filmregisseur heeft een zo bewogen en veelbesproken leven achter de rug als Polanski. De zoon van Pools-joodse ouders werd in 1933 in Parijs geboren, maar groeide op in Polen. Daar werden in 1941 zijn ouders naar een concentratiekamp gebracht. Zijn moeder stierf er, zijn vader zag hij pas vier jaar later terug. Polanski zwierf rond op het Poolse platteland en overleefde bij enkele katholieke gezinnen de gruwelen van de oorlog: zelf was hij ondermeer slachtoffer van een sadistisch spelletje van schietende Duitse soldaten.

In Polen maakte hij zijn eerste lange speelfilm: Mes in het water (1962), evenals Chinatown (1974) zaterdagavond te zien op de BBC, werd in Polen door de officiële instanties neergesabeld als decadente bourgeois propaganda, maar in het westen bejubeld. Hij zou nooit meer een film in Polen maken. Uiteraard belandde Polanski in Hollywood, waar twee andere gebeurtenissen die zijn leven lijken te markeren, plaats hadden: de gruwelijke moord door de volgelingen van Charles Manson op zijn hoogzwangere vrouw, de actrice Sharon Tate, in 1969; en acht jaar later, de aanklacht wegens verkrachting van een minderjarige (in het huis van Jack Nicholson). Hij wachtte het proces niet af en vluchtte naar Europa. Nadat hij door een Amerikaanse rechtbank voortvluchtig verklaard werd, zou hij nooit meer naar de VS terugkeren.

Het is zeer onwaarschijnlijk dat Roman Polanski ooit zijn autobiografie uit 1984 ('Roman') zal verfilmen. Niet alleen omdat het een erg slecht idee is - te veel drama voor een avondvullende voorstelling - maar ook al omdat hij journalisten die naar de persoonlijke thema's in zijn speelfilms vragen, steevast met een kluitje in het riet stuurt. Polanski is ouderwets tegen het principe dat je overal over moet praten.

Ook in zijn films toont hij zich niet geïnteresseerd in het volgen van een ijzeren logica van schijnbaar allesverklarende psychologische motieven. Van het welgestelde echtpaar dat in Mes in het water een jonge lifter meeneemt naar hun jacht, kan men zeggen dat ze dat uit verveling doen. Maar wat verklaart het? Ze reageren op elkaar. En dat is het eigenlijk. Dat neemt niet weg dat de subtiele manier waarop Polanski en scenarioschrijver Skolimowski het kille karakter schetsen van de echtgenoot die de non-conformistische jongeling bijna dwingt zijn mooie vrouw te verleiden, een dankbaar onderwerp is voor psychoanalyse. Het veel vaker op televisie vertoonde Chinatown speelt zich af in Los Angeles van de jaren dertig. Jack Nicholson speelt een van zijn dankbaarste rollen, als privé-detective J.J. Gittes die tegen wil en dank zijn beroep uitoefent. Een aardige man eigenlijk, die een andere waarheid vindt dan hij zoekt. Hij wordt voortdurend bedrogen, ook door zichzelf, wat zoveel denkbare psychologische motieven in het mysterie suggereert, dat ondanks de wrange toon en het sombere slot, de humor de kijker nauwelijks kan ontgaan. Sommige critici menen dat Chinatown toont hoe succesvol Polanski in Hollywood had kunnen worden. Zelf wil hij niet meedoen aan dat soort koffiedik kijken. Zijn doelstelling is nog altijd te overleven. Na zijn reli-thriller The Ninth Gate die vanaf volgende week in de Nederlandse bioscopen te zien is, gaat hij zich naar verluidt wijden de verfilming van een boek van Wladislaw Szpilman, die het getto van Warschau overleefde. De (zeer) kleine Pool zal wel weer zwijgen over het verband met zijn eigen leven.

Chinatown, Scene by Scene with Roman Polanski, Mes in het water, zaterdag, BBC2, 22.25-03.00u.