NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Kletsclub of bijzondere landenbond?

Door onze correspondent HANS STEKETEE
LONDEN, 12 NOV. In het mastbos op de stoep van het Commonwealth Institute in zuidwest-Londen wapperen 54 vlaggen in de kleuren van de regenboog, voor elk van de voormalige Britse koloniën en enkele nieuwkomers in het Gemenebest één.

Verder zendt het betonnen studiecentrum en museum, modern in de jaren zestig, niet veel opgewekte signalen uit. De muren en het naar een Zambiaanse tent gemodelleerde koperdak hebben meer nodig dan een Britse klusjesman. De permanente tentoonstelling van stoffige maquettes is permanent gesloten, nu de overheid zich dit jaar als sponsor heeft teruggetrokken. Het avonturenpark met een virtuele safari en een virtuele orkaan is voorlopig precies wat het belooft: virtueel. En intussen houdt het centrum zich staande door vergaderruimtes te verhuren. Het is verleidelijk het Commonwealth-instituut te zien als metafoor voor het Gemenebest, dat vandaag in het Zuid-Afrikaanse Durban zijn tweejaarlijkse leiders-top begint. De losvaste landenbond, opgericht onder Brits voorzitterschap na de onafhankelijkheid van India in 1949, is niet veel meer dan een "tandeloze buldog", of een "zielige poging te ontkennen dat het Empire voorbij is", zeggen critici. Om zulke verschillende landen als Ghana, Nieuw Zeeland of Belize zinvol bijeen te brengen en te houden zou hun "toevallige verleden als Britse kolonie" onvoldoende zijn. CHOGM (tchogg'm!) heet de Commonwealth Heads of Goverment Meeting in Durban officieel met een onnavolgbare diplo- afkorting, die eerder aan een gewelddadig stripverhaal doet denken. Of aan 'cheap holidays on government money' natuurlijk, zoals kwade tongen grappen.

Anderen roemen het Commonwealth daarentegen als een 'succesverhaal'. Juist het losvaste verband met Engels als voertaal geeft arme landen in Afrika, Azië, het Caraïbisch gebied en de Stille Oceaan de kans 'strategische allianties' te formeren. Hoewel ze samen een kwart van de wereldbevolking vormen valt hun stem vaak weg in grotere fora als de VN, of door grote landen gedomineerde handelsblokken. In het Gemenebest kunnen ze die toch laten horen. Het Britse element mag in zulke landen geen overheersende karaktertrek meer zijn, het zou ze wel gemeenschappelijke ideeën over democratie, mensenrechten en zakendoen hebben gegeven. Werkt dat? Ja, zeggen de optimisten en wijzen op de rij kandidaat-leden. Mozambique, nota bene een voormalige Portugese kolonie, is het jongste lid. En Rwanda en Cambodja, allebei ooit Frans, willen zich liever vandaag dan morgen inschrijven, net als Jemen en de Palestijen. Werkt het echt? Als we nóg meer ons best doen, is de conclusie die Gemenebest-bijeenkomsten traditioneel afsluit. Het is ook de boodschap die de Britse premier Blair in Durban bezorgt. Globalisering, armoede, de aids-epidemie in veel Gemenebest-landen, gebrek aan scholing "verdienen meer aandacht", zal hij een paar keer zeggen, plenair en in de ontspannen terzijdes tussen regeringsleiders die de kracht van de top zouden vormen. Maar hoe die "uitdagingen" moeten worden aangepakt is onduidelijk. Veel meer dan morele steun kan Blair niet bieden en zelfs dan moet hij oppassen geen patroniserende toon aan te slaan. Hij scheerde er deze week al rakelings langs door te zeggen dat hij liever eens een weekeind thuis was. De zakelijke agenda in 'Durban' dreigt bovendien overschaduwd te worden door de kwestie- Pakistan, dat is geschorst wegens de staatsgreep waarmee het leger in october de regering-Sharif afzette. Om het Gemenebest echt tanden te geven is meer nodig dan woorden. Een radicale poging de bedden op te schudden kwam deze week van het Foreign Policy Center (FPC), een Londense denktank voor internationale betrekkingen die nauwe banden met de Labour-regering onderhoudt. In 'Reinventing the Commonwealth' stellen Kate Ford en Sunder Katwala onder meer voor om de naast de Britse koningin of koning, die formeel ook aan het hoofd staat van het Gemenebest, een roulerende president te zetten in plaats van de huidige 'zwakke' secretaris-generaal. Het hoofdkwartier kan weg uit Londen. En de organisatie zou leden strenger de maat moeten nemen over mensenrechten. Corruptie, protectionisme, gebrek aan leiderschap, cultuurverschillen, bureaucratie en de troebele relatie met de voormalige koloniale macht zorgen ervoor dat de organisatie zijn potentieel niet vervult, oordelen Ford en Katwala bikkelhard. Alleen als die 54 staten de hand diep in eigen boezem steken kan het Commonwealth- lidmaatschap een "internationaal keurmerk" worden dat goed gedrag en een open, zakelijke standaard bewijst.

Het pamflet is niet overal goed gevallen. De regering van Zimbabwe, die van het FPC een veeg kreeg, reageerde woedend. Blairs woordvoerder zei deze week nadrukkelijk dat het in Durban "niet op de agenda" staat.

De top in Durban zal een nieuwe secretaris-generaal kiezen als opvolger van de Nigeriaanse Chief Emeka Anyaoku. De leiders zullen ter kerke gaan om twee wereldoorlogen te herdenken. Maar de vraag 'hoe relevant het Gemenebest in de 21ste eeuw kan zijn', blijft ook in Durban waarschijnlijk open.

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE
DURBAN, 12 NOV. Tito stond te schuimbekken van woede. Het staatshoofd van de eilandenstaat Kiribati, ver ver weg in de Stille Oceaan, werd niet met de égards ontvangen die hij verwachtte. De president - voluit Teburoro Tito - moest na 24 uur reizen overstappen in Johannesburg, raakte zijn koffers kwijt en toen lag in Durban ook nog niet eens de rode loper voor hem uit. "Jullie weten niet waar je mee bezig bent', beet hij de Zuid- Afrikaanse onderminister van Buitenlandse zaken, Aziz Pahad, toe. Pahad bestelde gauw een grote limousine voor Tito en dat maakte hem weer gelukkig. Het Gemenebest is een van de weinige internationale fora waar minilandjes als Kiribati (spreek uit Kiribas, 80.000 inwoners) op gelijke voet staan met reuzen als Groot-Brittannië en India.

De Commonwealth Heads of Government Meeting (CHOGM) heet de vierdaagse vergadering die vanmorgen aan de subtropische zuidoostkust van Zuid- Afrika is begonnen. Heel veel praten en weinig besluiten, daar zal het op neerkomen, want het Gemenebest kent geen handvest of nauwgezette agenda. "De organisatie afdoen als een kletsclub is onterecht", zegt een Zuid-Afrikaanse analist in de wandelgangen niettemin. "De unieke combinatie van rijke en arme landen heeft werkelijk voordelen opgeleverd voor alle lidstaten. Kleine landen hebben er waarschijnlijk het meeste van geprofiteerd via materiële en diplomatieke hulp."

De Zuid-Afrikaanse president Thabo Mbeki sprak vanmorgen in zijn openingstoespraak over een "nieuwe menselijke realiteit" die in het Gemenebest en daarbuiten de overhand heeft gekregen. Secretaris-generaal Emeka Anyaoku onderstreepte het democratische karakter van de statenbond en haar leden. "We ontmoeten elkaar hier zonder enige vertegenwoordiger van een militair regime in ons midden', stelde hij tevreden vast. Pakistan, de enige lidstaat waar op dit moment militairen aan de macht zijn, werd vorige maand direct geschorst, na de staatsgreep door generaal Musharraf. Terwijl Nigeria vandaag na een gedwongen afwezigheid van vier jaar wegens schendingen van de mensenrechten weer terug mocht keren. De begin dit jaar democratisch gekozen Nigeriaanse president Obasanjo werd als een verloren zoon binnengehaald.

Anyaoku, wiens tweede ambtstermijn van vijf jaar op deze bijeenkomst afloopt, kondigde gisteren aan dat het Gemenebest van plan is zijn standpunten op het gebied van mensenrechten en democratie aan te scherpen. De Nigeriaan met de dikke Oxbrigde tongval zei dat de zogeheten Ministeriële Actiegroep van de organisatie de bevoegdheid moet krijgen zich actief te bemoeien met situaties in alle lidstaten waar de mensenrechten worden geschonden. Het mandaat van de 'actiegroep' is nu beperkt tot militaire dictaturen; burgerlijke onderdrukkende regimes gaan vrijuit.

Het Foreign Policy Centre, een Britse onafhankelijke denktank, heeft voorgesteld om Zimbabwe, Zambia, Kenia en Sri Lanka te schorsen wegens schending van democratische vrijheden in die landen, maar Anyaoku zei deze suggestie niet zal worden besproken. De ironie wil dat het Gemenebest uitgerekend in de Zimbabweaanse hoofdstad Harare in 1991 een verstrekkende verklaring aannam over democratische rechten. President Robert Mugabe van Zimbabwe was in Durban dan ook zichtbaar onaangenaam getroffen door de grote aandacht die hij kreeg. De gewone Zuid-Afrikaan is intussen vooral geïnteresseerd in het bezoek van de Britse koningin Het zwarte township Alexandra in Johannesburg, waar de koningin gisteren neerstreek, voelde zich bijzonder vereerd met de hoge gast. Alleen een oud vrouwtje was verontwaardigd. "Hij heeft mij nooit verteld dat hij zou komen', lispelde ze. Veel Afrikaanse talen kennen geen verschil tussen 'hij' en 'zij'. De 12-jarige Musa Siboza, een Swazi-jongen afkomstig van het platteland, mocht vanmorgen in Durban op de parallelle Kindertop van het Gemenebest een bos bloemen aanbieden aan de vorstin. Hij kon zijn ogen niet geloven. "Ik wist niet dat een koningin zelf moet lopen', zei hij, "ik dacht dat ze altijd door hovelingen werd gedragen. "Ik hoop dat ze niet al te moe wordt, want ze lijkt me al erg oud."

Gedemonstreerd werd er ook tegen Elizabeth II, door leden van de rechtse Herstigte Nasionale Party. De Britten moeten alsnog onvoorwaardelijk op de knieën voor hun 'oorlogsmisdaden', een verwijzing naar de Boerenoorlog (1899-1901), zo eist de partij. Maar het was niet meer dan een klein clubje betogers. De meerderheid van de Afrikaners vindt het koninklijk bezoek wel best of zelfs 'oulik' (leuk). De Afrikaanstalige pers pakt in elk geval groot uit over het Gemenebest en de koninklijke rondreis. Wat een verschil met het eerste bezoek van Elizabeth, toen nog prinses, aan Zuid-Afrika in 1947. Het dagblad Die Transvaler, onder hoofdredacteur Hendrik Verwoerd, schreef destijds dat "ene familie Windsor uit Engeland' was aangekomen in Pretoria en daar op straat "enige aandacht had getrokken.'

( a d v e r t e n t i e s )