NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE
JOHANNESBURG, 14 AUG. Om Snuki Sikalala, 'sterverslaggever' van het tv-journaal op de Zuid-Afrikaanse staatsomroep SABC, moesten zijn buitenlandse collega's altijd smakelijk lachen. Snuki sprak Engels met zo'n wonderlijk accent dat het ook voor veel van zijn landgenoten soms onbegrijpelijk was. Aan zijn reportages zat meestal kop noch staart. Een andere tv-journalist, Phil Molefe, presentator van de parlementaire rubriek On Camera, sprak, met een waas van alcohol om zich heen, zo mogelijk nog onverstaanbaarder en grossierde in zijn programma in gemeenplaatsen aan het adres van het ANC.

Als journalisten vielen Sikalala en Molefe overtuigend door de mand, maar dat bleek binnen de omroep niet van belang. Het duo maakt sinds kort deel uit van de top van de SABC, die gelouterde collega's een voor een uit het nest aan het gooien is. Molefe is hoofdredacteur van het televisienieuws, Sikalala is dat bij de radio. De SABC, voorheen de kritiekloze spreekbuis van de blanke regering, is hard op weg een verlengstuk van de nieuwe machthebbers te worden: het ANC.

Het jongste slachtoffer heet Max du Preez, een onderzoeksjournalist en maker van het programma Special Assignment, waarin wekelijks misstanden uit de samenleving aan de kaak worden gesteld. Du Preez, een free- lancer, kreeg onlangs te horen dat de SABC zijn diensten niet langer op prijs stelt. Einde contract. De directe aanleiding voor het ontslag was een geplande uitzending over heksen en heksenjacht. Dat is een serieus onderwerp in Zuid-Afrika - met name in de Noord-Provincie worden regelmatig 'heksen', vooral oudere vrouwen, door opgewonden menigtes gemolesteerd, niet zelden met dodelijke afloop. Maar de top van de SABC achtte het programma insinuerend voor het zwarte deel van de bevolking en verbood de uitzending ervan.

De dieper liggende achtergrond van het ontslag van Du Preez is dat hij in de ogen van de omroepbazen te eigenwijs was. "Ik paste niet in het keurige plaatje van een uniform, gedisciplineerd leger journalisten dat onvoorwaardelijk orders van boven uitvoerde", zegt hij zelf. Du Preez maakte wel eens ruzie, had het 'f-woord' (fuck) gebruikt ten overstaan van zijn superieuren en wilde redactionele onafhankelijkheid. Allemaal fout. Saillant detail: de Afrikaner Du Preez was ten tijde van de apartheid jarenlang een van de grootste critici van de blanke regering. Als redacteur van Die Vrye Weekblad was hij een horzel in de voet van de Nationale Partij. Phil Molefe daarentegen behoorde, evenals zijn adjunct, Themba Mthembu, tijdens hetzelfde vermaledijde tijdsgewricht juist tot een select groepje zwarte journalisten dat deel uitmaakte van de SABC en serviel de blanke regering diende.

Het lijkt er op dat de Zuid-Afrikaanse staatsomroep de aangeboren neiging heeft machthebbers te willen behagen, van welke signatuur of kleur ook. Volgens Sarah Crowe, een 'newsgetter' die eveneens opzij werd gezet, opereert de kliek binnen de SABC nu uit naam van president Thabo Mbeki. "Ze (Molefe en de zijnen) zeggen dat Thabo bepaalde dingen geregeld wil hebben", aldus Crowe.

Het wegwerken van Max Du Preez heeft in Zuid-Afrika een storm van protesten veroorzaakt. Collega's - blank, zwart, van alle kleuren - riepen dat het een schande was. Fred Khumalo, de zwarte hoofdredacteur van Sunday World, zag de documentaire over heksen in besloten kring. "Zeer indrukwekkend", noemde hij het programma. Vernietigend was zijn oordeel over besluit van de SABC tot annulering: "Hier is sprake van een autocratisch misbruik van macht, het omdraaien van de vooruitgang die wij als samenleving hebben geboekt op het gebied van de vrijheid van meningsuiting en een vrije pers." Het blad Mail & Guardian (met een blanke hoofdredacteur) schreef: "Als H.F. Verwoerd en B.J. Vorster en andere dikhuiden van weleer zich in hun graf omdraaien is dat slechts omdat het in die kleine ruimte moeilijk is om te vallen van het lachen. " Met andere woorden: waar de twee vroegere apartheidsleiders niet in slaagden, het wegwerken van Max Du Preez, lukte hun 'zwarte adjudanten' wel. Een andere grootheid uit de Zuid- Afrikaanse journalistiek, Allister Sparks - jarenlang correspondent voor NRC Handelsblad - kwam eveneens van een koude kermis thuis. Sparks werd ruim twee jaar geleden aangetrokken om in de nieuwsdienst van de SABC verbetering aan te brengen. Het journaal was tot die tijd gespecialiseerd in Zuid-Afrikaanse navelstaarderij en dan nog niet eens van niveau. Sparks bracht daar in korte tijd verandering in: meer nieuws uit het buitenland, meer achtergrondreportages en zowaar één wekelijks verlengd journaal op donderdag dat diende als een actualiteitenrubriek.

Maar de vernieuwing hield geen stand: Sparks mocht vooral niet te veel macht krijgen en werd op een zijspoor gezet. Het tv-journaal is inmiddels terug bij af. De lange uitzending is verschoven naar zondag, uitgerekend de dag met het minste nieuws. Reportages zijn vervangen door studio-gesprekken, waarin het ANC komt uitleggen hoe goed het met Zuid-Afrika gaat. Max Du Preez stapte na zijn ontslag naar een arbitragecommissie. De zaak diende vorige week, maar de commissie verklaarde de klacht niet ontvankelijk, omdat Du Preez niet in vaste dienst van de SABC was. Men verwees hem door naar de rechter. Triomfantelijk meldde het achtuurjournaal de 'overwinning' van de omroep op Du Preez. En de verslaggever van het nieuwsitem was een ex- journalist voor een Bulgaarse stalinistische krant ten tijde van het communisme: Snuki Sikalala - met zijn onbegrijpelijke Engels.