NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Nederlandse steden en landschappen lijken teveel op elkaar. De inrichters moeten de regionale verschillen benadrukken, vindt de regering.

Door MARK DUURSMA en BERNARD HULSMAN

FORT RHIJNAUWEN, 6 JULI. De naam van de nota verwijst naar een mooi uitzicht over het omringende landschap, maar ook naar de Maastrichtse groeve waar de oudste archeologische vondsten in Nederland zijn gedaan: Belvédère. Ook al laten ze in Den Haag de accenten weg, het klinkt nog steeds lekker. Het plan komt van vier ministeries, maar het is duidelijk wie het initiatief heeft genomen. Minister Pronk (ruimtelijke ordening) en staatssecretaris Netelenbos (verkeer en waterstaat) hebben afgezegd voor de presentatie van de nota Belvedere in Fort Rhijnauwen. Staatssecretaris Faber (natuurbeheer en recreatie) komt op het laatste moment aangereden. Alleen staatssecretaris Van der Ploeg (cultuur) was ruim op tijd, en heeft zich de werking van het fort al laten uitleggen. Een prachtig voorbeeld van historische defensietechniek, dit fort bij Bunnik, een vrijwel intact gebleven onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Nu ligt het nog verborgen in het groen, maar het zou een toeristische attractie kunnen worden.

De Waterlinie, voorgedragen als 'rijksproject', is een voorbeeld van de cultuurhistorie die de regering wil opwaarderen. In hun gisteren gepresenteerde nota pleiten de vier politici voor een grotere rol van cultuurhistorie in de ruimtelijke inrichting van Nederland. Archeologische restanten, monumenten en historische landschappen moeten niet langer worden afgeschermd, maar betrokken worden in plannen voor ruimtelijke ordening. Met het verleden als inspiratiebron voor het nieuwe bouwen moet voorkomen worden dat Nederland te eenvormig wordt. Erkennen en benutten van de cultuurhistorische identiteit van een bepaalde regio, dat is de inzet van Belvedere. Een Groningse stadswijk moet er anders uitzien dan een Brabantse, regionale samenhang moet meer worden benadrukt. Van der Ploeg: "De inrichting van Nederland is te belangrijk om over te laten aan ingenieurs en projectontwikkelaars. Architecten en ontwerpers moeten meer te zeggen krijgen."

De grootse voornemens moeten uitgevoerd worden door andere partijen dan de rijksoverheid: provincies, gemeenten, waterschappen, planologen, etc. Het rijksbeleid beperkt zich tot het scheppen van de voor waarden. Op de Belvedere-kaart, of Cultuurhistorische Waardenkaart van Nederland, zijn 76 gebieden en 105 steden aangemerkt als 'Belvedere- gebied'. Deze gebieden zijn waardevol vanwege meerdere cultuurhistorische disciplines - archeologisch, (stede)bouwkundig of geografisch - en vereisen nieuw beleid. Elke twee jaar zal de overheid controleren of het toegepaste beleid aan de voorwaarden voldoet. Verder zal de rijksoverheid zich inzetten voor betere opdrachten aan architecten en ontwerpers en zal cultuurhistorische kennis beter verspreid moeten worden. Financiering zal grotendeels moeten komen uit bestaande budgetten van de betrokken ministeries met daarnaast een extra jaarbudget van 11 miljoen gulden in 2000 en 18 miljoen gulden vanaf 2003. Belvedere wordt een cruciaal onderdeel van de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening.

Het pleidooi voor een betere afstemming van de ruimtelijke ordening op de regionale cultuurhistorie sluit aan op de praktijk van de VINEX- wijken, de gebieden dichtbij de grote steden die door rijksoverheid zijn aangewezen voor de bouw van ongeveer 800.000 woningen. In vrijwel alle VINEX-wijken, waarvan de bouw nu in volle gang is, hebben architecten en stedenbouwers geprobeerd bestaande elementen van het landschap op te nemen in de stedenbouwkundige ontwerpen. In sommige plannen, zoals dat voor Leidsche Rijn bij Utrecht, is dit gebeurd door de bestaande 'groenstructuur' van het gebied als uitgangspunt te nemen voor het ontwerp. Andere plannen, zoals dat voor Brandevoort bij Helmond, verwijzen heel letterlijk naar het regionale verleden. Brandevoort, ontworpen door de Luxemburgse architect Rob Krier, is een poging om het traditioneel Noord-Brabants dorp, compleet met zijn gevarieerde maar traditionele woningen, te doen herleven.

Ook Kees Christiaanse heeft in zijn ontwerp voor de VINEX-wijk Schuytgraaf bij Arnhem delen van het bestaande landschap behouden. "Sterker nog, we laten niet alleen stukjes land met knotwilgen staan, maar we planten hier en daar wat wilgen bij", zegt Christiaanse. "Waar de bewindslieden voor pleiten is natuurlijk niet nieuw: al decennia geleden woedde er in de architectuur en stedenbouw een discussie over 'kritisch regionalisme'. Hun pleidooi komt voort uit onvrede over de bestaande nieuwbouw. Maar de onhergbergzaamheid van de nieuwe wijken heeft ook te maken met het feit dat die wijken maar één functie hebben: wonen en dit dan vooral door jonge gezinnen, een bevolkingsgroep die het liefst in de tuin zit. Dergelijke beperkte activiteiten geven die wijken weinig stedelijkheid."

Ook Michel Westbeek, woordvoerder van NBM Amstelland projectontwikkeling en vastgoed, stelt vast dat Belvedere voortborduurt op de bestaande praktijk. "Amstelland is daar al lang mee bezig", zegt hij. "Zo hebben we bij de verbouwing van de Kromhout-kazerne in Tilburg delen van de oude bebouwing laten te staan, en de vorm en de bomenrijen van het marcheerterrein is behouden gebleven. We zijn ook betrokken bij Leidsche Rijn en dat ontwerp wordt unaniem geprezen om zijn integratie van nieuw en oud. Het is natuurlijk mooi dat er miljoenen extra voor worden uitgetrokken: Belvedere is ons uit het hart gegrepen."

"De nota sluit aan bij gevoelens die al lang onder ontwerpers leven", zegt Frank Evers, projectleider bij het Nederlands Instituut Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting. "Maar de rijksoverheid is zelf mede verantwoordelijk voor de huidige eenvormigheid. Door de VINEX-locaties aan te wijzen, konden projectontwikkelaars alle grond al vantevoren kopen en nu op simpele en eenvormige wijze bebouwen. Als de rijksoverheid de regionale eigenheid van nieuwbouw wil bevorderen, zal zij de centrale regie moeten loslaten. Ik ben dan ook benieuwd welke plaats de boodschap van Belvedere krijgt in de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening."

( a d v e r t e n t i e s )