NIEUWSSELECTIE
KORT NIEUWS
RADIO & TELEVISIE
MEDIA
 S c h a k e l s
Openbaar MinisterieDossier Kinderporno Dossier Suriname
|
Het openbaar ministerie verliest de realiteit uit het
oog
Justitie bedreigt samenleving
In bijna alle grote strafzaken
heeft het OM de afgelopen jaren geblunderd. Micha Kat meent dat door dit falen het OM een bedreiging vormt
voor de maatschappelijke orde.
De potsierlijke pogingen van het Amsterdamse openbaar ministerie om
enkele foto's die werden tentoongesteld in het kader van het Holland
Festival onder de strafbaarstellingen met betrekking tot kinderporno te
laten vallen, zijn door de rechter niet gehonoreerd. Het is niet dit
rechterlijk oordeel dat verbazing wekt, het is de inspanning van het OM.
Waar zijn 's lands officieren in 's hemelsnaam mee bezig als ze zich
gaan richten op culturele evenementen waarbij van maatschappelijke of
individuele schade in geen enkel opzicht sprake kan zijn? Dat het OM
zelfs nog overweegt om in cassatie te gaan en een blamage ontkent, maakt
het allemaal nog veel erger. Namens wie en met welke legitimiteit treedt
het OM in dit soort zaken op? De organisatie van het Holland Festival
heeft een zeer kansrijke zaak als het op zoek gaat naar financiële
genoegdoening. Dat een dergelijke aberratie bij het Amsterdamse OM niet
op zichzelf staat, bleek twee jaar geleden toen een boekverkoper werd
gearresteerd omdat hij een exemplaar van Mein Kampf in de verkoop
had.
Deze 'kinderporno-zaak' is niet het enige voorbeeld waarin het OM
handelt in strijd met de belangen van maatschappij of individu. In zowat
alle grote strafzaken die het nieuws de laatste jaren bepalen, heeft het
OM zodanig geblunderd en vaak zelfs aantoonbaar frauduleus gehandeld,
dat je zo langzamerhand kunt stellen dat het OM een serieuze bedreiging
gaat vormen voor de maatschappelijke orde. Het betreft hier zaken die
prima facie zeker vervolgenswaardig zijn, maar waarin ofwel de
waarheid opzettelijk werd gefalsificeerd, ofwel werd gerechercheerd in
flagrante strijd met de wet, ofwel onder politieke druk aan een absurd
avontuur werd begonnen ofwel tegen beter weten in werd gejaagd op
fantomen die geen enkele voet in de werkelijkheid bleken te hebben. Het
resultaat is steeds: enorm gezichtsverlies, afnemend gezag, torenhoge
schadevergoedingen en het veroorzaken van veel individueel leed. Het
standaardargument van de zijde van het OM tegen dit soort kritiek is
altijd: dit zijn de enkele mislukkingen, 99 procent van alle zaken gaat
goed en vlekkeloos. Dit argument snijdt echter geen hout. Waar het om
gaat is juist om de zaken die de agenda van de media vaak jarenlang
bepalen en beslissend zijn voor imago en beeldvorming. Bovendien is in
deze zaken geen sprake van vergissingen of klassieke 'beroepsfouten',
maar van malicieuze manipulaties.
Een kort overzicht.
De balpenmoord (1991-1997). Reeds direct na de moord rapporteerde
de politiearts dat hier sprake was van een noodlottige val. Dit stuk is
buiten het dossier gehouden. Vervolgens zijn diverse getuigen charge
zwaar gemanipuleerd en zijn de dossiers waarin dit zou kunnen worden
aangetoond vernietigd. De verantwoordelijken zijn disciplinair gestraft
(maar niet vervolgd) en er moest een hoge schadeloosstelling worden
uitgekeerd.
De zaak-Lancee (1996-1999). Het proces-verbaal waarmee de hele zaak
begon bleek gefalsificeerd. Dit is de grootste schande die een
rechtsstaat kan treffen en zou moeten leiden tot acuut ontslag en
strafvervolging van de verantwoordelijken. Voor de verdenkingen bleek
achteraf geen spat bewijs te bestaan. De missers van justitie leidden
tot strafzaken tegen een rechercheur en een officier van justitie. Deze
zaken werden geseponeerd. Enkele verantwoordelijken zijn op de vingers
getikt en er moest een bedrag worden uitgekeerd van ruim een miljoen
gulden. De Delta-zaak (1994-1999). Een Haarlemse officier bedacht -
aangestuurd door de media en de politiek - de 'Delta-theorie' waarin een
almachtige drugscrimineel aan de top zou zitten van een criminele
piramide. Om de top van deze piramide te bereiken werd een onbekende
(maar zeer grote) hoeveelheid soft- en harddrugs opzettelijk
doorgelaten. Deze Delta is een hersenschim gebleken. De officier in
eerste aanleg kreeg van het hof de kwalificatie 'onprofessionele
bewustzijnsvernauwing' om de oren omdat hij zonder medeweten van de AG
bleef doorrechercheren in de appelfase. Getuigentrainingen moesten
verhullen dat gebruik werd gemaakt van CID-tips die op last van de
rechter vernietigd hadden moeten zijn. Op 34 aanhoudingen volgde geen
enkele veroordeling. De zaak-Bouterse (vanaf ca. 1990). Ongeacht de
uitkomst heeft deze zaak reeds nu tot aanzienlijke schade geleid in
politieke verhoudingen; zowel intern (ruzie in het vorige kabinet,
verstoorde verhoudingen tussen het OM en de politiek) als extern (de
relatie met Suriname). Verder gezichtsverlies is niet te voorkomen:
wellicht zorgt een veroordeling bij verstek zonder enige executie nog
voor het meeste gezichtsverlies (en voor verder verstoorde verhoudingen
met Suriname). Het OM handelt in deze zaak in strijd met het
landsbelang. Terecht noemde een officier van justitie deze zaak een
'absurd avontuur'. Helaas is deze officier betrokken geweest bij de
vernietiging van de ballpoint-dossiers, wat de vraag doet rijzen: wie
bij het OM heeft nog schone handen? De Iglo-zaak (1990-1999). Een
eenvoudige drugszaak wordt door het Rotterdamse OM opgeblazen tot een
Delta-zaak in het klein. Hierbij wordt een opzetje gemaakt dat niet
anders kan worden beoordeeld dan als crimineel: de beperkingen van de
verdachten worden opgeheven in de veronderstelling dat ze contact zullen
opnemen met hun advocaten die een consigliere-rol wordt toebedacht. De
advocaten worden meervoudig (op kantoor en thuis) en in strijd met alle
wettelijke voorschriften getapt. De status van de getapten wordt in de
stukken bewust verdoezeld. Het hof oordeelde hier dat sprake is 'van een
grove veronachtzaming van de positie van de advocaat die op dat moment
geen verdachte was en een miskenning van het belang dat de wetgever
hecht aan de vertrouwelijkheid van hetgeen door een advocaat als zodanig
wordt gezegd, geschreven of gedaan'. De staat wacht een schadeclaim van
meerdere miljoenen. Een buitengewoon ernstig feit in deze zaak is dat de
Orde van Advocaten met het OM in bed ligt en de bewuste en
strafrechtelijk geheel gezuiverde advocaat nu tuchtrechtelijk wil gaan
aanpakken. De schadeclaim zal er alleen maar hoger om worden. De
zaak-Tjoelker (1997-1999). Het OM moet de vernedering ondergaan in
requisitoir vrijspraak te vragen voor de vierde verdachte omdat de hele
zaak een grote zeepbel is. Sorgdrager wilde echter dat deze vervolging
coûte que coûte werd doorgezet, ook al bleek direct
na de moord dat er tegen deze verdachte geen zaak was. Hiermee is de
zaak-Tjoelker zeer onbevredigend geeïndigd en vormt ze weer een
smet op het blazoen van het OM. Weer is een jong leven geknakt, maar
ernstiger is dat deze figuur het enorme gevaar aangeeft van een OM dat
via de omstreden 'aanwijzingsbevoegdheid' kan worden gecommandeerd door
de politiek.
Hoe kan het gebeuren dat het OM zo vaak en zo structureel optreedt als
een criminele organisatie? Een zestal verklaringen.
Het OM raakt steeds meer opgefokt door de media en verliest de
realiteit uit het oog. Zo werd van de Tjoelker-zaak een nationale zaak
gemaakt door burgemeester Apotheker, die daags na de moord zei: "Hier
werd Meindert Tjoelker als gevolg van redeloos geweld door vier mannen
geslagen en geschopt. Doodgeschopt." Het OM raakt in de macht van de
politiek. Politici kijken niet naar strafdossiers, maar naar het
electoraat. Als zij zich gaan bemoeien met vervolgingen treedt een
noodlottige neerwaartse spiraal in werking. Bij het OM zitten
onvoldoende goede mensen. De typologie van de hoofdofficier is:
zelfingenomen, zegelring, zeer beperkte visie op mens en maatschappij en
structureel onvermogen om in te gaan op of zelfs te luisteren
naar kritiek. Het zijn de types die het nog aardig zouden doen in de
jaren '70, maar de ontwikkelingen van vandaag niet kunnen begrijpen.
Door zijn arrogante optreden jaagt het OM de politie steeds weer
tegen zich in het harnas. Het cultuurverschil is te groot. De politie
wil scoren, los van het OM. Dieptepunt was de poging van het Groningse
OM de schuld voor de zaak-Lancee geheel in de schoenen te schuiven van
de politie. Dit heeft de verhoudingen intens verziekt. Mantel der
liefde. Hoe falend of frauduleus officieren ook handelen, ze worden niet
of veel te licht gestraft. De behandeling van het Groningse OM na de
zaak-Lancee (alle strafzaken tegen OM en recherche werden geseponeerd)
is een nationale schande, veel ernstiger dan de gouden handdruk voor
procureur-generaal Rutger van Randwijck. De Rotterdamse officier die het
opzetje bedacht om verscheidene advocaten te tappen, moet worden
ontslagen. Het OM komt in de ban van volgzaamheid en
carrièrejagerij. Door de piramidestructuur ontstaan tal van
nieuwe gezagslijnen die uiteindelijk allemaal samenkomen bij het college
van procureurs-generaal en de minister. Onafhankelijke geesten worden
niet meer geaccepteerd.
Het OM beseft zelf ook dat het zo niet langer kan. Dat blijkt uit het
plan tot het implementeren van een eigen code of conduct waarin
wordt gegrossierd in termen als 'we zullen altijd de hoogste standaarden
hanteren van integriteit en zorgvuldigheid' en 'we zullen altijd op zoek
gaan naar de waarheid en het college behulpzaam zijn in het vinden van
de waarheid'. Ook zal het OM, getuige een Europees conceptstuk dat model
staat voor deze code, 'vrij zijn van politieke beïnvloeding'. Het
is een bekend verschijnsel: organisaties die ethisch in de gevarenzone
belanden, reageren door het aannemen van de zwaarst denkbare ethische en
morele codes.
Het OM is beland in een neerwaartse spiraal, zeker nu via de commissie-
Kalsbeek en het 'Fort team'-rapport aanwijzingen bestaan dat sprake is
van nog veel ernstiger feiten. De remedie is echter betrekkelijk
eenvoudig: wees eerlijk, laat je niet opfokken en durf pas op de plaats
te maken als iets fout gaat. Voor dit soort 'basisethiek des levens'
zijn geen ronkende codes of conduct nodig. Voor het OM zijn dit
soort fundamentele uitgangspunten echter te eenvoudig.
Micha Kat is juridisch journalist.
|
NRC Webpagina's
22 JUNI 1999
( a d v e r t e n t i e s )
|