In: 24 theaters

Steven Zaillian onthult de teleurstellende werkelijkheid van een civiele procedure

Dure advocaat eet rustig zijn boterhammetjes

Door HANS BEEREKAMP
In een rechtszaak, zeker wanneer het een civiele procedure betreft, is de winnaar niet altijd degene die het morele gelijk aan zijn zijde heeft, en toch is dat wat we in een film het liefst willen zien. De wrijving tussen recht en rechtvaardigheid is uiteraard het standaardonderwerp van elke rechtbankfilm.

We kennen het genre zo goed, dat een verwijzing naar een van de grootste clichés ervan in de genuanceerde en intelligente rechtbankfilm A Civil Action onmiddellijk een lampje doet branden. Om de tegenstander uit zijn ritme te halen, moet elke advocaat zich aanleren, zo leert Harvard-jurist Jerome Facher (Robert Duvall) zijn studenten, om zelfs wanneer hij is ingedut, als eerste te roepen: "Objection, your honor!'

A Civil Action, geschreven en geregisseerd door Steven Zaillian, is in veel opzichten een anti-rechtbankfilm, die is gebaseerd op een dikke non-fiction-bestseller van Jonathan Harr. Zaillian vertelt het ware verhaal van de in dure Italiaanse kostuums gestoken Bostonse advocaat Jan Schlichtmann (John Travolta), die zich specialiseert in het afdwingen van hoge schadevergoedingen. Schlichtmann weet dat alle belangrijke ontwikkelingen zich buiten de rechtszaal afspelen; een civiele procedure die niet bij voorbaat geschikt wordt, is een hoge uitzondering.

De rechter dient als dreigement, de ware beslissingen vallen elders, in vergaderingen of per fax. Dus is A Civil Action geen film van het type dat de emotionele climax bewaart voor een geladen getuigenverhoor of een scherp pleidooi: de zaak wordt gewonnen of verloren in de researchfase, bij de bank die de investeringen van de klager moet financieren of terloops tijdens een ontmoeting met de tegenpartij in een besloten herensociëteit. De belangrijkste reden dat Schlichtmann zijn investering van 2,6 miljoen dollar in een milieuzaak niet terugverdient, is dat zijn haat tegen de Harvard-kliek te groot is. Zijn kostuums zijn te duur, hij speelt te hoog spel tegen een te machtige tegenstander, schikt te laat en onderschat de partijdigheid van de rechter bij het vaststellen van de procedure.

Voor een rechtbankfilm is deze reconstructie van een zaak uit de late jaren tachtig in feite dus minder geschikt. Het is eerder een studie van mores en samenleving, van karakter en tactiek. De positieve draai die het scenario toch krijgt in de laatste minuten is een te doorzichtige concessie aan de wetten van Hollywood, en kan het ongemakkelijke gevoel van de kijker dat hij naar een hybride film kijkt, met Travolta als geobsedeerde held in een verre van heroïsch conflict, nauwelijks meer wegnemen.

Zaillian, die zowel publieksvriendelijke hits schreef, waaronder Mission: Impossible en Clear and Present Danger, als op non-fictie gebaseerde researchfilms als Schindler's List en The Falcon and the Snowman, en als regisseur debuteerde met de slimme schaakfilm Searching for Bobby Fischer (1993), is er dit keer niet goed uitgekomen. A Civil Action faalt op scenarioniveau, maar bevat briljante details, vooral in het spel van een aantal voortreffelijke acteurs.

Het beste is Duvall, die zijn zesde Oscarnominatie kreeg voor de rol van de onverstoorbaar zijn boterhammetjes etende advocaat van een schatrijke firma. Hij laat de flitsende eiser rustig komen, noteert de bedragen met zes nullen, en vraagt beleefd of hij een pen mee mag nemen van de meeting, in de wetenschap dat hij toch wel aan het langste eind trekt. Zo moet het in werkelijkheid gaan, maar ook een film die gelijk heeft, wint niet altijd het pleit.