NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS 
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

In een computerspel is Jeltsin al overleden

Rusland is nog niet klaar voor vervroegde verkiezingen, als president Jeltsin zou overlijden. Futurologen, thrillerauteurs en makers van computerspelletjes hebben al wel nagedacht over het post-Jeltsin tijdperk.

Door onze correspondent FRANK WESTERMAN

MOSKOU, 19 JAN. ,,President Jeltsin is dood. Verover de macht in Rusland.'' Over het scherm bewegen acht mannetjes, de een in uniform (het leger), de ander in een lang gewaad (de kerk), weer een ander wuivend met een rode zakdoek (de communisten). ,,Het Kremlin staat leeg, er is geen duidelijke troonopvolger.''

Voor een tientje kun je op de markt in Moskou een illegale kopie van dit computerspel kopen. Het begint met een CNN-achtig journaal. Met haar gezicht op storm kondigt nieuwslezeres Debra Morgan aan dat Jeltsin ,,een uur geleden aan een hartaanval is overleden''. Er volgt een kort biografisch overzicht, waarna een Rusland-kenner in de studio mag uitleggen dat er acht groepen om de macht strijden: het leger, de kerk, de communisten, de hervormers, de KGB, de mafia, de nationalisten en de separatisten. De speler kruipt vervolgens in de huid van een van hen en doet een gooi naar het presidentschap. Hij heeft een budget, mag allianties smeden, mag omkopen, bedriegen, opstanden uitlokken of neerslaan. Al spelende verkent hij de toekomstscenario's van 's werelds op een na grootste kernmacht in het post-Jeltsin tijdperk.

Alle varianten, ook die in de niet-virtuele wereld, zijn denkbaar. Rusland na de dood van Jeltsin is een blackbox, en het moment waarop Jeltsins krachten het begeven lijkt, na de maagbloeding van zondag, dichterbij dan ooit. Sterft hij, dan schrijft de grondwet nieuwe verkiezingen voor binnen drie maanden. ,, De toestand is gevaarlijk'', zegt Grigori Javlinski, de enige liberale politicus in Rusland die niet verguisd wordt. ,,We moeten tot in detail weten wie de beslissingen neemt, wat de procedure is, hoe we verder gaan.'' Het veld van kandidaat-presidenten is nog niet klaar voor een vervroegde verkiezingsrace. De staat is nagenoeg bankroet, het IMF vooralsnog niet van zins om opnieuw miljarden te verspillen, en niemand zit te wachten op geldverslindende campagnes. ,,Voor de democratie in Rusland en de markther vormingen zou het een ramp zijn als Jeltsin nu wegvalt'', zegt Boris Fjodorov, het vorige hoofd van de belastinginspectie.

Het lijkt wel of de futurologen, de thrillerauteurs en spelletjesmakers beter hebben nagedacht over het toekomstig lot van Rusland dan de politici en generaals rond het ziekbed van tsaar Boris. ,,Het is 1999 en Rusland staat op de rand van de afgrond'', voorspelde Frederick Forsyth al in zijn in 1996 verschenen bestseller Icoon. ,,In het vroege voorjaar van 1999 was het Westen niet langer bereid om nog meer geld in die bodemloze put te storten.'' Is Forsyth helderziende? Zo ja, dan is zijn beschrijving van de aanstaande zomer angstaanjagend: ,,De zomer dat de prijs van een klein brood boven de een miljoen roebel uitkwam.'' In Icoon sterft de Russische president op een broeierige dag in juli aan een hartaanval op de achterbank van zijn Mercedes 600. Kort daarop ontpopt Ivan Kamarov (de fictieve opvolger van de ultrarechtse Vladimir Zjirinovski) zich tot de charismatische Führer die Rusland naar een fascistische dictatuur leidt en alleen nog de Tsjetsjeense mafia en een ex-CIA-agent op zijn weg tegenkomt.

De gehanteerde vuistregel: hoe troebeler de tijden, hoe beter het nationalisme gedijt. Het boek Politika van Tom Clancy begint op 29 september 1999. ,, Hoofdpijn, wodka en aspirine; aspirine, wodka en hoofdpijn.'' Boris Jeltsin lost drie aspirientjes op in wodka en gulpt het medicijn naar binnen. Hij raakt in coma en overlijdt twee uur later in het Kremlin-ziekenhuis, ,,Rusland in chaos achterlatend''.

Er is een interim-leider (premier Jevgeni Primakov?) die de VS om hulp vraagt omdat de Russen hongerlijden na een mislukte oogst. Maar hij moet het opnemen tegen de opportunist Pedatsjenko (het antisemitische Doemalid Albert Makasjov? ) die fulmineert tegen de NAVO en ,,Westerse dollars' en alles wat niet Russisch is.

Geen Kremlin-watcher durft een nieuwe burgeroorlog uit te sluiten. In Monstrum een politieke thriller zich afspeelt in ,,het nieuwe Rusland van 2015'' blikt de auteur Donald James terug op de 15-jarige oorlog van nationalisten versus anarchisten en communisten. James is een historicus die serieuze werken op zijn naam heeft staan, zoals The Fall of the Russian Empire. Dat weerhoudt hem er niet van om het communisme pas na veel bloedvergieten in 2015 dood te verklaren. Rusland is dan zozeer verwoest dat het ,,een millennium terug in de tijd'' is geduwd, maar: ,,Het communisme is verslagen''.

Ongeloofwaardig? Afgelopen herfst was Rusland wekenlang op drift nadat de communisten in de Doema zich sterk genoeg voelden om Jeltsins kandidaat voor het premierschap te weigeren. Het uiteenvallen van de Russische Federatie, een staatsgreep, een terugkeer naar een Sovjet- achtig systeem het is allemaal mogelijk. Maar het meest alarmerende van de toestand waarin Rusland verkeert, is dat de optimistische scenario's, die ook bestaan, met de dag onwaarschijnlijker klinken.

In ,,Russia 2010'' werken de futurologen Daniel Yergin en Thane Gustafson twee toekomstmodellen voor Rusland uit. Het ene dopen zij ,,de Russische beer'', het andere ,,Tsjoedo'' (Wonder). ,,In 1997 heeft Jeltsin zijn populariteit goeddeels verspeeld'', zo schreven deze Rusland-deskundigen in 1995. Hij overleeft een aanslag van een Tsjetsjeen (waarmee het separatisme tenauwernood wordt afgewend) en blijft als een ceremonieel staatshoofd (,,die nog maar een paar uur per dag in het Kremlin verschijnt'') aan tot het jaar 2002. In de tussentijd gaat het slecht met Rusland: er zijn misoogsten, opstanden, afscheidingspogingen en tendensen in de richting van een militaire dictatuur. De uitkomst is een sluimerende burgeroorlog waarin ene generaal Ivan Nikolajev (,,een Afghanistan-veteraan, populair bij de troepen'' Aleksandr Lebed?) de roodbruine coalitie verslaat en de Kremlin-macht naar zich toetrekt: de Russische beer. Maar de futurologen stippelen ook een ander pad uit, waarop door toewijding en geduld het ,,kapitalisme Russische stijl'' zegeviert. Het roverskapitalisme maakt plaats voor een markteconomie met een menselijk gezicht. Jeltsin wordt via de stembus opgevolgd door een pragmaticus (de Moskouse burgemeester Joeri Loezjkov?) die buitenlandse investeerders aan zich weet te binden. De Finnen stappen in de mobiele telefonie, de Denen helpen bij het leggen van een glasfibernetwerk en de Duitsers investeren in de olie-industrie. ,,Tsjoedo waarom niet?' vragen de auteurs zich af.

Om van hun scenario een pleidooi te maken gunnen ze de lezer alvast een blik in 2010, wanneer er in de hypermoderne Moskouse Aandelenbeurs (,,de Doska'') een feestje wordt gehouden. ,,Vladimir Vinogradov, president-directeur van de Inkombank, stapt op de microfoon af ({csi}.) en kondigt aan dat hij zojuist de zevende bank in de Verenigde Staten heeft overgenomen...'' De moeilijkheid is dat de werkelijkheid dit staaltje van wishfull-thinking al heeft achterhaald: Vinogradov is in werkelijkheid president-directeur van de reëel bestaande Inkombank, maar hij is de afgelopen herfst gelijk met zijn bank in de roebelcrisis ten onder gegaan.