NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Verzinnen kan je het niet. De Verenigde Staten zijn hun 'Strike on Iraq' begonnen. Terwijl de operatie in volle gang is interviewt de Amerikaanse CNN -starreporter Christiane Amanpour vanuit Bagdad, de hoofdstad van de vijand, live de Amerikaanse minister van Defensie Cohen in het Pentagon in Washington in wiens opdracht op datzelfde moment kruisraketten naar Bagdad worden gestuurd. Het was CNN op zijn best maar overigens vooral bizar, surrealistisch, onwezenlijk en vervreemdend tegelijk.

Was het nu een echte militaire actie of slechts spannende televisie? Hoe schoon moet een oorlog eigenlijk zijn om live te kunnen verslaan? De kijker kreeg het van minuut tot minuut thuis voorgeschoteld. Wat een luxe! Even zappen naar CNN om te constateren dat Bagdad er nog even ongeschonden bij ligt als het uur daarvoor, om vervolgens weer terug te keren naar het favoriete televisieprogramma van één van de eigen nationale zenders.

De afgelopen week is opnieuw aangetoond dat televisie de werkelijkheid is geworden. Zonder het beeld lijkt de wereld niet meer te bestaan. Wel heeft zich sluipenderwijs een niet onbetekenende aanpassing voorgedaan. Vroeger heette de televisie het venster op de wereld te zijn. Maar de televisie is getransformeerd in schijnwerper op de wereld. Het beeld vertelt niet alleen, het beeld bepaalt ook. Dat was natuurlijk altijd al enigszins zo, elk beeld is immers subjectief, maar nu is het beeld allesbepalend geworden. Dus anticiperen zij die daar belang bij hebben op de macht van het beeld. Niet de toespraak is maatgevend, maar dat deel van de toespraak dat door de televisie wordt uitgezonden. Vandaar dat machthebbers zich zo graag door CNN laten interviewen. Het Amerikaanse televisiestation is een moderne variant van de diplomatieke koerier geworden.

In eigen land is het niet veel anders. De macht van de televisie is een gegeven aan het worden. Oud-minister van Onderwijs Jo Ritzen geeft in zijn onlangs verschenen 'handboek' de situatie aardig weer als hij de betekenis van de media en in het bijzonder die van de televisie schetst. Ze zorgen er voor dat je in de zon van de publieke belangstelling staat, schrijft hij. Maar dan komt het: ,,Je voelt ze als een zon die koestert en verbrandt'', aldus Ritzen. Begin deze maand kwam een aantal nieuwe Kamerleden van verschillende partijen tijdens een discussiebijeenkomt over hun eerste ervaringen in het parlement tot eenzelfde conclusie. Veel was er sinds hun verkiezing in mei van dit jaar gebeurd overeenkomstig de eigen verwachtingen, maar de ongelooflijke invloed van de televisie hadden ze toch onderschat.

Stelden zij zich er tegen te weer? Nee, ze gingen er zich naar gedragen. Een politicus kan en mag blijkbaar de televisie niet ontlopen. Het leidt tot 'instant-politiek' waarbij de boodschap gecomprimeerd wordt tot een enkele kernachtige zin. Op zich zou dat nog wel onder de noemer noodzakelijk politiek handwerk kunnen worden geschaard. Een politicus moet zijn standpunt nu eenmaal helder en duidelijk over het voetlicht kunnen brengen. Voorwaarde is dan wel dat het initiatief uitgaat van de politicus. Maar veel meer politieke uitspraken op televisie zijn antwoorden op vragen van een interviewer. Hier is de politicus dus in een reactieve rol gedrukt en ligt het initiatief bij de interviewer. Maar weet de nietsvermoedende kijker dat ook?

Toenmalig CDA -leider Brinkman moest zich in de verkiezingscampagne van 1994 verdedigen tegen beschuldigingen dat hij als commissaris betrokken was bij zwartgeldpraktijken van het bedrijf van zijn oom. Op een persconferentie kreeg Brinkman onder andere de vraag voorgelegd hoe hij deze zaak dacht uit te leggen aan kiezers die toch al vonden dat het politieke bedrijf alleen maar uit zakkenvullers bestond. Waarop Brinkman antwoordde dat hij geen zakkenvuller was, maar etc... Als daarna op de televisie alleen maar het antwoord van Brinkman wordt uitgezonden (Ik ben geen zakkenvuller) en niet de vraag, krijgt die tekst van de toch al in 'opspraak zijnde' Brinkman opeens een heel andere lading.

Zo kan de televisie aan bepaalde gebeurtenissen ook een geheel eigen dynamiek geven. De grote vraag is bijvoorbeeld of de 'muiterij der magistraten' van begin dit jaar tegen minister Sorgdrager van Justitie ook zo zou zijn uitgelegd als de televisie niet zo nadrukkelijk aanwezig was geweest. Maar omdat de televisie live vanaf de ingang van het ministerie van Justitie verslag deed van wat zich daarbinnen zou afspelen, werd het allemaal extra spannend. De werkelijkheid binnen was ondertussen aanzienlijk minder opgewonden. Maar het beeld was gezet, met alle gevolgen voor beide hoofdrolspelers: minister Sorgdrager en procureur-generaal Docters van Leeuwen.

Beeld, beeld en nog eens beeld. Wie het beeld naar zijn hand kan zetten, bezit de macht. Dat geldt zowel voor echte oorlogen, als kleine oorlogjes tussen personen. Volgende maand is het 25 jaar geleden dat het land in rep en roer raakte door een uitzending van het satirische televisieprogramma 'Zo is het toevallig ook nog eens een keer'. Beeldreligie heette het omstreden onderdeel waarbij de televisie als modern geloof werd gepresenteerd. ,,In den beginne was het beeld en het beeld was goed en het beeld is goed. Komt allen tot het Beeld, die belast en beladen zijt, want het Beeld zal u rust geven'', declameerde presentator Peter Lohr. Toen was het satire, nu is het de werkelijkheid.