NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

Maarten Huygen
Men neme de beste microbiologen uit de wereld en illustreert hun verhalen met microscopische beelden en filmpjes. Het resultaat, de op NPS uitgezonden documentaire van Peter Friedman en Jean Francois Brunet over de dood van cellen, mocht er zijn.

De microbiologen in De aangekondigde dood konden goed vertellen en de makers gebruikten behalve beelden van cellen, filmpjes over verkeerssituaties, orkesten, ballet en slapstick als metafoor om uit te leggen hoe het werkt. De cellen, pulserend, kwabbend, langwerpig, rond, vierkant, met zweepstaartjes, geven signalen aan elkaar door. Een cel bestaat dankzij de andere. Op verzoek delen ze of plegen ze zelfmoord, hoewel, daar bestaan ook andere ideeën over. Een Duitse microbioloog had het over een doodsknop, een Todesknopf. De betekenis van celdood voor evolutie en leven werd verwaarloosd omdat dood beangstigt in het Westen, zei de Italiaanse Nobelprijswinnares 1986, Rita Levi-Montalcini. Ze legde uit hoe ze de celdood in 1942 met experimenten op haar slaapkamer - universitair onderzoek was haar sinds 1938 in Turijn als joodse verboden - ontdekte. Midden in de oorlog zag ze cellen als soldaten sterven. ,,Het leek een slagveld'', zei ze. De natuur is niet zuinig met energie, doet aan overproductie en de celdood ,,beeldhouwt'' de levensvorm uit de overdaad. Zo hebben mensenfoetussen in het begin zwemvliezen die in de loop van de groei afsterven, zodat vingers en tenen overblijven. Deze documentaire maakte gebruik van alle mogelijkheden van televisie. Vaak blijft wetenschapstelevisie hangen in reportages met een verzameling pratende hoofden en dan hebben beelden minder waarde dan een geschreven tekst die je in je eigen tempo kunt lezen.

Jammergenoeg is mij nog steeds onduidelijk hoe die cellen signalen aan elkaar geven. Dat gebeurt toch niet door verkeersborden, hand opsteken of muzieksamenspel, want cellen zijn geen mensjes. Ik herinner me iets met eiwitten, maar dat werd niet uitgebeeld. De vergelijking was hier met het verhaal zelf op de loop gegaan, maar toch zou VPRO's wetenschapsprogramma Noorderlicht van het gebruik van filmische metaforen kunnen leren.

Over mensendood ging de door de lawaaiïge jongerenomroep BNN uitgezonden reconstructie van de moord op een jong paar in Sarajevo. Ik kan me de CNN-beelden van de dode man en vrouw op het beton nog herinneren en het Amerikaanse WGBH had uitgezocht hoe dat zo kwam. De vrouw was moslim, de man Servisch. Ze waren bevriend met een roverhoofdman, tevens hooggeplaatste in het moslimleger. Die zou hen helpen over de grens te komen, want de Serviër was door algemeen wantrouwen in gevaar. De bandiet, een achteloos pratende jonge man in sportkledij, kon niet met alle rond het niemandsland gelegerde partijen regelingen treffen. Bovendien was er altijd wel een gek die geheel uit eigen beweging begon te schieten. Was het dit keer opzet of toeval? Dat is nog steeds niet opgehelderd. De gemaakte vergelijking met Romeo en Juliet ging niet helemaal op, want de Montagues en Capulets van Sarajevo hadden juist wel met elkaar contact, in smokkel, in zwarte handel, in vroegere vriendschappen. Die ingewikkelde onderlinge verhoudingen en compromissen, waar CNN nooit over vertelde, maakten de documentaire zo boeiend. Bart de Graaff of een ander had het verbindende Amerikaanse commentaar in het Nederlands kunnen inspreken. Ondertitelen van commentaar heeft iets goedkoops, zeker als er linksboven zo'n veel te vet BNN-logo staat. Commentaar maakt documentaires wel toegankelijker en dat heeft jeugdomroeper Bart in de gaten. Hier is toelichting bij documentaires uit de mode en dat maakt het geheel soms traag en rommelig. Bij Romeo and Juliet in Sarajevo kwamen de uitspraken van de deelnemers net zo goed hard aan. Een soldaat met een kruis op zijn pet zei dat hij wel voor de Serviër Bosko, maar niet voor de moslim-vrouw Admira had gebeden. Naast elkaar begraven was al een hele prestatie, vond hij.