NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

HENK VAN GELDER
Zó preuts kon een krant toen nog zijn: op 16 oktober 1905 besteedde de Leeuwarder Courant op de voorpagina aandacht aan ,,de slanke lenige gestalte, den zwarten haardos, de prachtige oogen en de zweving der beweegingen van de schoone Mata Hari.'' Zij trok, aldus het verslag, elke avond in de Olympia in Parijs een zaal vol bewonderaars.

,,Wat onze lezers hiervan echter het meest zal interesseren,'' ging het artikel verder, ,,is dat deze beroemdheid een Leeuwarder meisje is, niet alleen hier geboren, doch tot aan haar vijftiende jaar hier opgegroeid. Hoewel haar ware naam reeds met volle letters in enkele Hollandsche bladen heeft gestaan, en aan vele stadgenooten bekend is, zullen wij deze niet openbaren.''

Mata Hari, de danseres en courtisane die in 1917 wegens spionage voor de Duitse vijand werd geëxecuteerd, heette Margaretha Zelle en was de dochter van een hoeden- en pettenwinkelier in Leeuwarden. De nog steeds niet afdoende beantwoorde vraag of ze schuldig of onschuldig was, spreekt tot op de dag van vandaag tot veler verbeelding, te meer door het schandaal dat zij vóór haar arrestatie had verwekt met haar schaarse lichaamsbekleding en de ruimhartige wijze waarop zij haar seksuele gunsten verdeelde.

De nieuwe documentaire Mata Hari, de naakte waarheid, die de AVRO morgenavond uitzendt, kan dan ook openenen met een mooi gemonteerde opeenvolging van bestaande filmfragmenten: Greta Garbo wordt uit haar cel gehaald en uit de gevangenis geleid, Jeanne Moreau loopt het executieterrein op, Sylvia Kristel wordt aan een paal gebonden en weigert de blinddoek, Marlène Dietrich slaat nog een kruisje - en het salvo treft elk van hen. De mythe is, kortom, al ruimschoots verfilmd.

In de documentaire van de Brusselse cineaste Francoise Levie, waarvan de AVRO co-producent is, wordt daarentegen een ordentelijke poging gedaan zo dicht mogelijk bij de controleerbare feiten te blijven. Mata Hari's levensloop wordt helder uit de doeken gedaan, en geïllustreerd met wondermooie foto's waarvan een deel is bijgedragen door de nazaten van haar ex-echtgenoot en niet eerder werd vertoond. Diverse deskundigen, onder wie biografen uit Nederland, Engeland en Frankrijk, geven tekst en uitleg. De best geïnformeerde van hen, Sam Waagenaar, kon nog vlak voor zijn dood worden ondervraagd. Zijn bijdrage is helaas de kortste van allemaal.

Misschien komt het daardoor, dat in het publiciteitsmateriaal de trom wordt geroerd over het feit dat voor het eerst kon worden geput uit Mata Hari's eigen foto-albums en de letterlijke tekst van de verhoren die ze in de cel in Saint-Lazare moest ondergaan. In werkelijkheid maakte Waagenaar daarvan reeds gebruik in zijn laatste boek over Mata Hari. Zijn materiaal kan al ruim twee jaar worden geraadpleegd in het Fries Museum dat een permanente expositie aan de beroemdste Friezin ter wereld heeft gewijd.

Ook ontbreekt in de documentaire een - toch niet onbelangrijk - gegeven dat Waagenaar nog wist te vinden in een archief van de Abwehr van het Duitse leger: de aanwijzing dat Mata Hari weliswaar nooit iets van belang aan de Duitsers heeft doorgespeeld, maar wel inging op hun uitnodiging voor een korte spionage-cursus.

Wat rest, is een bezienswaardige samenvatting van het onweerstaanbare verhaal over leven en werken van Margaretha Zelle, die door haar vader ,,een orchidee tussen de botterbloemen'' werd genoemd en uiteindelijk ook zelf ging geloven in de fantasie dat ze de exotische Mata Hari was. In de Nederlandse versie van de documentaire heeft ze de stem gekregen van actrice Linda van Dyck, die zich dezer dagen met schrijver Ton Vorstenbosch buigt over de vraag of er ook een toneelstuk over Mata Hari kan worden gemaakt.

Mata Hari, de naakte waarheid, morgen, Ned.1, 22.49-23.49u.