NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Door Erik Oudshoorn
Als een feuilleton in talrijke afleveringen voltrok zich in 1996 de opkomst en ondergang van Sport7, het prestigieuze project van een groot aantal prominente Nederlandse bedrijven, die de tv-rechten van voetbalbeelden voor 140 miljoen gulden per seizoen kochten van de KNVB. Een unicum in Europa dat een fiasco zou worden. Directeur mr. Peter Vogelzang (51) van de voetbalbond kijkt terug op het meest besproken onderwerp van het jaar.

Na een urenlang betoog staat het gezicht van Peter Vogelzang vermoeid. 1996 is voor hem een tropenjaar geweest, bekent hij. In een klein kamertje in het hoofdgebouw van het KNVB-sportcentrum in de Zeister bossen wordt het drama Sport7 vanuit Vogelzangs standpunt nog eens gereconstrueerd. Nadat het proces van geboorte tot sterfbed is geanalyseerd, komen de lessen voor de toekomst op tafel. Immers, de tv-rechten zijn weer beschikbaar. Hoewel nog onduidelijk is wie ze gaat uitbaten nu het bestuur betaald voetbal de opdracht van de clubs om de live- en integrale beelden alsmede de samenvattingen te verkopen, heeft teruggegeven. Aanleiding is de onzekere situatie die acht eredivisieclubs creëren met hun plannen voor een gewijzigde competitie-opzet.

De Betaald Voetbal Organisatie's (BVO's) lijken voor een groot deel van het pakket in de armen te worden gedreven van een oude bekende: de NOS. Vogelzang ziet weinig mogelijkheden meer voor het produktiebedrijf Endemol. Ondanks de goede ervaringen die de KNVB ten tijde van Sport7 had met het produktiebedrijf - ,,want zakelijk gezien heeft Endemol zich een betrouwbare partner getoond''. Mede-eigenaar John de Mol verklaarde onlangs in deze krant wederom interesse te hebben voor de tv-rechten. Vogelzang: ,,Maar het is op het ogenblik ondenkbaar dat er opnieuw met Endemol in zee wordt gegaan. Dat zou betekenen dat er weer een nieuwe sportzender komt. Het is naïef te veronderstellen dat zoiets kan. Persoonlijk denk ik dat de beelden nu naar de bestaande zenders gaan.'' De kansen van 'rechtenhuizen' als het Spaanse Dorna en het Duitse UFA (een dochter van uitgeverij Bertelsmann) op de Nederlandse voetbalrechten lijken onder de huidige omstandigheden gering.

Vogelzang, in 1994 door de KNVB 'weggehaald' bij het Nederlands Omroepproduktiebedrijf NOB, waar hij de functie van adjunct-directeur vervulde, zou het een slechte zaak vinden als er weer een samenwerking komt tussen NOS, HMG (RTL en Veronica) en FilmNet, zoals in de vorige ronde. Dit monsterverbond leverde toen een bod op van gemiddeld 128 miljoen gulden per jaar voor een zevenjarig contract. ,,Het is voor de voetbalwereld beter nu afzonderlijk met de partijen te praten'', stelt Vogelzang. ,,Je moet zien te voorkomen dat de kandidaat-kopers de prijzen op elkaar afstemmen, zoals de vorige keer gebeurde.'' Vogelzang meent dat zo'n 'kartelvorming' in strijd zou kunnen zijn met de Wet Economische Mededinging. Hij kan daarbij een lachje niet onderdrukken. De stille hint naar het ministerie van Economische Zaken, waarmee de KNVB in de clinch ligt, is duidelijk.

Vogelzangs vermaningen aan het adres van de NOS hangen samen met de ervaringen van de KNVB in januari van dit jaar. De biedingsfase naderde de finale en de voetbalbond had gevraagd of de partijen een tweede bod wilden uitbrengen op onderdelen van het pakket (Nederlands elftal, beker, eredivisie, eerste divisie) maar ook op het totale programma. Immers, er lag volgens de KNVB in Zeist reeds een superbod van Endemol dat dertig procent hoger was dan alle andere biedingen van dat moment bij elkaar opgeteld. In de tweede week van januari werd de KNVB drie keer gebeld door de NOS met de mededeling: we hebben voor jullie komende vrijdag een megabod in petto dat je niet kunt weigeren. Vol verwachting togen marketing-manager Arie van Eijden en Vogelzang op 12 januari naar Hilversum, maar binnen een paar minuten besloten ze weer op te stappen.

,,Wij vroegen ons af: zijn jullie seniel, of zijn wij het? Wij kregen een bedrag te horen dat precies de optelsom was van de biedingen van FilmNet, de NOS en HMG samen. Wij dachten even nog: die mensen maken een fout! Misschien hebben ze het niet begrepen. Of wij hebben iets over het hoofd gezien. Dat bleek niet zo te zijn.'' Kort daarna kwam de alliantie FilmNet/NOS/HMG officieel naar buiten. ,,Wij hadden gezegd dat we nog een bod hadden dat dertig procent hoger lag dan alle andere biedingen bij elkaar. Deze zogenaamde alliantie had simpel kunnen uitrekenen wat erop tafel moest komen om het hoogste bod op dat moment (120 miljoen gulden per jaar, red.) te overtreffen.''

NOS, HMG en Filmnet kregen op 19 januari, evenals Arcade en Endemol c.s., de kans een laatste bod uit te brengen. Bij deze laatste bieding was het bod van Sport7 opnieuw het hoogste: Endemol c.s. boden 140 miljoen voor de eerste vier jaar en 160 miljoen voor de laatste drie jaar.

De keuze van de KNVB viel 9 februari, na een urenlange vergadering van de sectie betaald voetbal in het Holiday Inn-hotel in Hoofddorp, op het sportkanaal van Endemol c.s. NOS-voorzitter André van der Louw protesteerde. Vogelzang: ,,In het bidbook zou hebben gestaan dat er niet geboden mocht worden op het totale pakket. Dat stond er echter wel in. Bovendien hebben we op 19 januari kenbaar gemaakt dat bij de laatste bieding alle varianten ingebracht konden worden. Daarnaast zou de NOS niet zijn geïnformeerd over de mogelijkheid om naast de samenvattingen ook op de live-beelden te kunnen bieden. Een onterecht verwijt. In het pakket van de 69 rechtstreekse wedstrijden bevonden zich 25 duels van de eerste divisie. De NOS zat echt niet op die beelden te wachten. Dat was ons in de discussies met hen wel duidelijk geworden. De NOS heeft de afgelopen maanden met de sublicentie ook helemaal geen wedstrijden van de eerste divisie uitgezonden.''

Afgezien van het financiële verschil bestonden er in de optiek van de KNVB ook kwalitatieve gronden om eerder met Endemol dan met de NOS in zee te gaan. ,,Tot de komst van Sport7 werden de beelden van de eerste divisie opgenomen met één camera. Dat gaf een amateuristisch beeld. Hartstikke slecht. Het voelde niet aan als voetbal. Laat niemand zeggen dat wij er niet over kunnen oordelen, want Arie van Eijden speelde bij Ajax en RCH en ik voetbal al veertig jaar bij Elinkwijk. Ook op het gebied van jeugdvoetbal merkten wij dat de partijen daar verschillend mee omgingen. Bij de NOS kregen we het gevoel: 'Dit is niet te verkopen.' Terwijl wij er juist veel waarde aan hechten.''

,,Bij onderhandelen speelt niet alleen geld een belangrijke rol, ook de uitstraling. De NOS scoorde minder op creativiteit en meedenken. Er heerste daar ook een instelling van: Jongens, we hebben het altijd goed gedaan, waarom doen jullie zo moeilijk?'' Strategisch gezien is de NOS in de onderhandelingsfase te onverschillig geweest, meent Vogelzang. In een periode dat bekend was dat er naast de genoemde alliantie en Arcade (TV 10) nog een geheimzinnige derde gegadigde bestond, werd die niet in de hoek van de producenten gezocht. ,,Terwijl wij in deze fase nog naar Hilversum zijn gegaan om te laten doorschemeren dat de producenten ook boden op de uitzendrechten. NOS-directeur Geersing heeft even overwogen of hij juridisch hier iets tegen kon doen, maar voor de sfeer van de onderhandelingen zag hij daar vanaf.''

Sport7, de aanvankelijke triomfator die later een tragische dood zou sterven, wordt vaak afgeschilderd als een creatie van ex-diskjockey Willem van Kooten. Maar volgens Vogelzang is dit idee al veel eerder bij de KNVB zelf opgekomen, en overigens weer snel van tafel gegaan. In februari 1995 zetten Van Eijden, Vogelzang en een parttime-kracht een vijftal opties op papier, waarvan het sportkanaal er één was. De Oranje-zender werd hij gemakshalve maar even genoemd. Later zou Endemol inspelen op dit idee. Veel later dan hier en daar is gesuggereerd, volgens Vogelzang. De leesbril bengelt aan een koordje om z'n nek. Af en toe moet hij lachen om de insinuaties die in de media circuleerden, dan weer reageert hij geërgerd.

Zoals op de suggestie dat Sport7 is geboren op de Amerika-reis van Arie van Eijden en interim-directeur Ruud Hendriks in september 1995. ,,De vraag van ons aan Endemol was: hoe zouden jullie als producent omgaan met kwaliteit? Toen zeiden ze daar: 'Dan moet je maar eens in de Verenigde Staten gaan kijken.' Tja, daar wordt een basketbaldoelpunt inderdaad twintig keer herhaald vanaf allerlei standpunten. Om alle schijn te vermijden heeft Van Eijden alles zelf betaald. Tot en met het eten toe. Er was op dat moment nog helemaal geen sprake van een sportzender. Ook bij Endemol volgens mij niet. Later zijn we op dezelfde basis nog een keer naar Berlijn geweest om op initiatief van FilmNet een pay-per-view-demonstratie te bekijken.''

De nieuwe zender zou het voetbal niet al te negatief in beeld mogen brengen. ,,Ook daar is veel ophef van gemaakt. We wilden niet dat vervelende situaties, zoals overtredingen, oneindig vaak in beeld verschenen. Waar houdt de objectiviteit op en waar propageer je iets wat je eigenlijk niet wilt omdat er anders bepaalde effecten worden opgewekt? Maar als je de emotie eruit haalt is dat de stomste benadering van voetbal. Dat wilden we ook niet. Trouwens over objectiviteit gesproken: ik vind dat de berichtgeving over Sport7 de afgelopen maanden onvoldoende breed is geweest. Zowel bij de visuele als de schrijvende pers.''

Pas na de inschrijvingsdatum van 15 december 1995 kreeg de KNVB de plannen en het superbod van Endemol voor een sportzender onder ogen. Ofschoon Ruud Hendriks het dunne envelopje met het hoogste bod met een nonchalant boogje voor de ogen van de notaris liet neerploffen. ,,Hij werd opgeroepen in het rijtje van de producenten. Omdat wij niet beter wisten. Het was dus niet onze bedoeling de concurrentie zand in de ogen te strooien.'' Dat het bidbook met de uitgesplitste pakketten in januari van tafel ging, had volgens Vogelzang niets met het bod van Endemol te maken. ,,Die mogelijkheid hadden we van tevoren per brief aangegeven. We wilden om juridische redenen niet gebonden zijn.'' En even later werd de partijen gevraagd ook een bod uit te brengen op de looptijd van zeven jaar, conform de offerte van Endemol. ,,Dat moesten we wel om alle biedingen goed naast elkaar te kunnen leggen.''

Vogelzang ontkent dat het conflict of interest van Sylvia Tóth, commissaris bij Endemol én lid van het bestuur van de sectie betaald voetbal van de KNVB, een rol heeft gespeeld bij het gunnen van de rechten aan Sport7. ,,De manier waarop zij en anderen onderuit zijn gehaald vind ik ergerlijk en lasterlijk. Haar invloed was nul. In de laatste week voor de besluitvorming op 9 februari zijn naast Jos Staatsen nog twee andere bestuurders geïnformeerd. Om alle misverstanden te voorkomen is zij daar bewust buiten gehouden. Het trieste échec van Sport7 is binnen de KNVB de verantwoordelijkheid van twee of drie mensen.''

Opmerkelijk was de rol van van Vitesse-voorzitter Karel Aalbers, die namens de clubs deel uitmaakte van de klankbordgroep die het bestuur van zijn onderhandelingen op de hoogte hield. Aalbers bezorgde Sport7 te elfder ure een aandeelhouder: Nuon Telekabel, shirtsponsor van Vitesse. ,,We wilden een zo breed mogelijk draagvlak onder de kabelaars. Want dat aspect hebben wij wel degelijk in een vroeg stadium onderkend.'' Na het opstappen van US West als potentiële aandeelhouder van Sport7 was er ruimte voor Nuon, dat meer dan drie procent van de aandelen verlangde, tot het consortium. Je zou erover kunnen discussiëren of Aalbers de geheimhoudingsplicht heeft geschonden. Ik heb kennis genomen van zijn voordracht en die direct doorgeschoven naar Endemol.''

Daarmee komt het verhaal over de opkomst en ondergang van Sport7 bij een essentieel hoofdstuk: de geringe medewerking van de kabelexploitanten en de aversie tegen de bijdrage van twee gulden per aansluiting per maand. De KNVB wordt verweten zich te weinig te hebben georiënteerd op de kabelmarkt, voordat het avontuur met Sport7 werd aangegaan. De Vecai, de vereniging van kabelexploitanten, wist bijvoorbeeld van niets. Vogelzang meende dat daar goede redenen voor waren: ,,We wilden het risico van uitlekken tot het uiterste beperken. Anders was er in een emotionele sfeer zoveel politieke en bestuurlijke druk ontstaan, ook vanuit het publieke bestel, dat er via allerlei u-bochtconstructies nog nieuwe biedingen op tafel waren gekomen. Dat zou niet reëel zijn geweest. Iedereen had zijn kans gehad. Wel had er vrijdagmiddag 9 februari door het consortium onmiddellijk een afspraak gemaakt moeten worden met de Vecai. Dat is pas een dag later gebeurd. In zakelijke deals kunnen dit soort details zwaar wegen.''

Sport7 liep ten slotte stuk op de twee gulden die de kabelexploitanten niet wilden doorberekenen, maar de basis vormden van het businessplan: verwachte opbrengst 130 miljoen per jaar, dertig procent van de totale inkomsten. ,,Natuurlijk hebben wij ons ook afgevraagd of dit realiseerbaar was. Gezien de belangstelling van Nuon en US West, de investeerders in Sport7 die ook investeerden in de kabel, én de ontwikkelingen van het pluspakket, die de kabelaars in de toekomst grotere winstmarges moeten verschaffen, was er aanleiding genoeg vertrouwen te hebben in de marktstrategie. Het is nog steeds mijn stellige overtuiging dat we tussen nu en drie jaar gaan betalen voor wat we willen op televisie. Hoewel die twee gulden een gemiddeld bedrag was over een periode van zeven jaar, kwam Sport7 hiermee kennelijk te vroeg. We hebben drie of vier maatschappelijke discussies tegelijk willen voeren en dat is te veel geweest.''

Over de veelbesproken slechte kwaliteit van Sport7-programma's heeft de KNVB in een vroeg stadium zijn bezorgdheid uitgesproken, zegt Vogelzang. ,,Er is veel op het management van Sport7 afgekomen. Zoals juridische procedures. Dat is ten koste gegaan van de organisatie. Maar de eerste klap is altijd een daalder waard, zoals de Hollander dat zegt. Als het mijn bedrijf was geweest, zou ik in de eerste weken heel scherp op de kwaliteit hebben gelet. Want vervolgens moet je tweehonderd procent presteren om een inhaalmanoeuvre uit te voeren.''

De verstrekking van een ruime sublicentie speelde concurrent NOS in de kaart. Voor 25 miljoen per jaar had de publieke omroep het recht om een volledig overzicht te geven van alle wedstrijden. Sport7 mocht van het hele pakket twee duels niet vertonen. ,,De waarde van een overzicht zit in het totaalbeeld. Er is druk uitgeoefend om een royale sublicentie te verstrekken. Vanuit de politiek? Daar geef ik geen antwoord op. Er liepen natuurlijk wat procedures in Brussel. Volgens Sport7 waren de regels die het commissariaat van de media erop nahoudt, ook van belang.''

Wegens gebrek aan belangstelling en gezien de zware schuldenlast werd Sport7 op 8 december door de risicodragende aandeelhouders uit z'n lijden verlost. Twee dagen eerder wezen de aandeelhouders een bod af van SBS6. ,,Die optie was voor de KNVB het overwegen waard geweest'', zegt Vogelzang. Nu ligt er een stapel schadeclaims in Zeist omdat Feyenoord met succes bij de rechter een tussenvonnis afdwong dat aangeeft dat de rechten van live- en integrale wedstrijden blijkbaar bij de thuisspelende club berusten. De KNVB zou dus iets hebben verkocht dat ze niet bezat. ,,Wij vinden dat we op een vreselijk lullige manier het bos zijn ingestuurd'', zegt Vogelzang ook namens Van Eijden en Groenenboom. ,,Op 18 november 1995 kregen we onder luid applaus een unaniem mandaat van de clubs. Voor iedereen was duidelijk dat ook de live- en integrale wedstrijden bij het te verkopen pakket betrokken waren. Dan kun je het achteraf niet eens zijn over het onderhandelingsresultaat, maar dat heeft met het rechtenverhaal niets te maken.''

Vogelzang hoopt voor zijn vertrek naar Utrecht, waar hij in september korpschef van politie wordt, nog een positieve bijdrage te leveren aan de nieuwe structuur in het betaalde voetbal. De gesprekken daarover zijn in volle gang, de liquidatie van Sport7 vormde het sein. ,,Het bestuur- Staatsen wilde hiertoe al een eerste aanzet geven met een bedrijfstakonderzoek. Dat is nu maar even stilgezet. Naast bedreigingen biedt deze onzekere periode ook nieuwe kansen. Er kan een stap gezet worden voor een verdere professionalisering van het betaalde voetbal. Maar de processen zullen wel goed geleid moeten worden. De huidige discussie (tussen acht clubs, red.) verloopt te ongestructureerd. Bij de huidige voetbalcultuur past nog een sectiebestuur, denk ik zelf. Je kunt elke vorm bedenken, maar als die niet wordt onderbouwd door een goede gemeenschappelijke visie, moet je over twee, drie jaar weer opnieuw beginnen en houd je dezelfde chaotische taferelen. Revolutie kan in een slingerbeweging doorschieten naar de verkeerde kant.''