NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De afruil is gelukt. Premier Major heeft gisteren op de top in Florence een einde gemaakt aan de Britse blokkade van de besluitvorming in de Europese Unie. Van hun kant zijn de Commissie en de veertien partners akkoord gegaan met een geleidelijke opheffing van het wereldwijde exportverbod op Brits rundvlees. Alleen, het tijdstip en de lengte van de stappen die zullen worden genomen zijn afhankelijk gesteld van het oordeel van de Europese Commissie en de haar adviserende veterinaire deskundigen over de maatregelen die het Verenigd Koninkrijk zal moeten nemen om (verdere) verspreiding van de gekke-koeienziekte te voorkomen. Zo Major al niet met lege handen naar Londen terugkeert, dan is het Verenigd Koninkrijk toch onder curatele gesteld van een communautaire instelling waartegen de Britten diep wantrouwen koesteren.

De gekke-koeienaffaire heeft feilen van de Europese procedures blootgelegd. Zo zijn Groot-Brittanniës veertien partners geconfronteerd met de praktische betekenis van het beginsel van de nationale soevereiniteit. Zelfs in de sfeer van het zogenoemde acquis communautaire, waarbinnen de gekke-koeienaffaire zich afspeelt, is één land in staat gebleken de gang van zaken in de Unie wekenlang te frustreren. Het is te danken aan de volharding en de saamhorigheid van de 'veertien' en de Commissie dat de Britten ten langen leste hebben ingebonden, zij het nadat zij bijkans de top van Florence in een fiasco hadden laten eindigen. Aangenomen mag worden dat de Intergouvernementele Conferentie, waar het debat wordt gevoerd over herziening van het Verdrag van Maastricht, uit deze ervaring enige lering zal trekken.

Bij de afwikkeling van het drama zullen twee, bezwaarlijk verenigbare, aspecten in het oog moeten worden gehouden. Enerzijds zal de Commissie bij de gefaseerde opheffing van het exportverbod niet mogen marchanderen met de overwegingen die ten grondslag hebben gelegen aan de instelling van dat verbod. Anderzijds zal de Commissie, daarbij gesteund door lidstaten met bijzondere banden met het Verenigd Koninkrijk, alles in het werk moeten stellen om de schade te beperken die de zogenoemde rundvee-oorlog het imago van 'Europa' in het Verenigd Koninkrijk heeft berokkend. Triomfantelijke uitspraken van continentale leiders kunnen daarbij worden gemist.

Eigen tekortkomingen Zullen in rekening moeten worden gebracht. De verontwaardiging over de nonchalance waarmee de Britten jarenlang met de mens en rund bedreigende infectie zijn omgesprongen, kan niet verhelen dat ook de organen van de Europese Unie te lang in een lankmoedige houding hebben volhard. Pas toen een officiële verklaring van de Britse regering kon worden uitgelegd als een nieuwe aanwijzing voor de mogelijke overdracht van de gekke-koeienziekte op de mens kwam de Commissie in actie.

Zonder omwegen of beraad werden vervolgens de zwaarst denkbare maatregelen getroffen en werd Groot-Brittannië in quarantaine geplaatst. Ook in het vervolg van de affaire werd gehandeld alsof er geen sprake was van ten minste een gedeelde verantwoordelijkheid voor deze medisch-veterinaire ontsporing. De indruk dat er op de achterhand een al jarenlang uitstaande rekening werd vereffend, heeft de Britse weerzin tegen Europa ten slotte verder aangewakkerd.

...en impasse

Europa is voor velen een abstractie, zoals een opinie-onderzoek in Nederland deze week nog eens heeft aangetoond. Zolang 'Europa' voor het grote publiek alleen concreet wordt door affaires als de gekke-koeienziekte, kan het uitblijven van enig enthousiasme voor de inspirerende onderneming die de Europese eenwording in feite is, niemand verrassen. Nu de Europese gedachte bezig is te verdwijnen achter een reeks van opportunistische, zo men wil pragmatische clubs van samenwerkende landen, is de Europese boodschap verworden tot een kakofonie van verwarrende geluiden. Het vergezicht van Europese eenheid is verloren gegaan, wat overblijft is een verzameling initiatieven waarvan maar moet worden afgewacht waartoe zij zullen leiden.

Er voltrekt zich een vorm van renationalisering van het patroon van politieke en sociale verwachtingen in een werkelijkheid van ongeremde economische vervlechting. Waar die elkaar tegenwerkende krachten toe kunnen leiden heeft de gekke-koeienaffaire aangetoond. Terwijl de gemeenschappelijke markt geen beperkingen meer oplegt aan de verhandelbaarheid van goederen en diensten onttrekken riskante bijverschijnselen van die dynamiek zich aan ieder toezicht. (De affaire met door het HIV-virus besmet bloed mag om die reden niet uit de herinnering verdwijnen). Pas wanneer een crisis het gevolg is, ontstaat er daadkracht, maar die legt dan weer een zware last op de samenwerking in de toekomst.

Op het hoogtepunt van de rundvee-oorlog is de vraag opgeworpen of de 'veertien' zich niet aan de Britse blokkade moesten onttrekken en of zij niet zonodig zonder het Verenigd Koninkrijk moesten verdergaan. Dit indachtig het langzamerhand tot gemeengoed geworden idee dat het Europese wielerpeloton zich niet door uitvallers laat ophouden. Afgezien van de kwade kans dat de voorhoede wel eens heel erg klein zou kunnen worden als die idee regel zou worden, dreigde het voornemen in de onderhavige kwestie te stuiten op zware juridische obstakels. Binnen het acquis communautaire zijn de lidstaten nu eenmaal bij verdrag veroordeeld tot de keuze tussen een gezamenlijke koers of tot een gemeenschappelijk sur place. Maar het overwegen alleen al van die verwerpelijke mogelijkheid toont aan hoezeer de verhoudingen zijn verhard.

Voor een goede samenwerking, heet het, zijn er twee nodig. In het zich verenigende Europa zijn dat er (nog) vijftien. Zo praktisch als het op zichzelf mag schijnen, een Europa van verschillende snelheden brengt risico's met zich mee. Wanneer de dwang wegvalt om het eens te worden, neemt de neiging toe dan maar zonder als dwarsliggers gekwalificeerde partners verder te gaan.

Met de groeiende diversiteit in de Europese samenwerking en de voorgenomen grootscheepse uitbreiding zal het onderlinge vertrouwen verminderen en zal de roep om uitzonderingen toenemen. In Maastricht is de uitzondering op de regel voor het eerst toegestaan. De geest die toen uit de fles is gelaten, zou wel eens een kwade geest kunnen blijken te zijn. In het gekke-koeiendrama heeft hij partijen ver en langdurig uiteengedreven. Of zij de weg terug zullen vinden is voorlopig hoogst onzeker.

NRC Webpagina's

22 JUNI 1996