VOORPAGINA  
  BINNENLAND  
  BUITENLAND 
  KUNST  
  OPINIE  
  SPORT  
  MEDIA  
  ECONOMIE  
  ACHTERPAGINA  

DE SOCIALE ZEKERHEID in Europa staat onder druk en de Duitse vakbondsleider Klaus Zwickel heeft onlangs een treffende typering gegeven van het proces dat zich met horten en stoten voltrekt. ,,We leven in een welvaartsstaat en niet in de tijden van Bismarck'', waarschuwde Zwickel, de leider van de Duitse metaalbond, in een vroege opmaat naar een 'hete herfst' van acties tegen plannen om de ziektewet in Duitsland te hervormen. Deze aankondiging van Duitse schermutselingen over de ziektewet roepen herinneringen op aan de vakbondsacties in 1981-82 in Nederland tegen het voorstel van Den Uyl om het gebruik van de ziektewet te beperken, waarbij de ironie van de geschiedenis wil dat de toenmalige vakbondsleider vijftien jaar later als premier de privatisering van de ziektewet heeft doorgezet.

Hervorming van de sociale zekerheid is in alle Westeuropese landen een even moeizaam als onontkoombaar proces. Het heeft te maken met verworven rechten en met bruto loonkosten, met concurrentieposities en de grenzen van de lastendruk. Heel algemeen gezegd doet zich een geleidelijke verschuiving voor van het model van 'Beveridge' naar dat van 'Bismarck'.

IN 1883 VOERDE Bismarck de eerste sociale wetgeving van Europa in. Als onderdeel van zijn strijd tegen de socialisten legde de conservatieve Pruisische kanselier een werknemersverzekering op tegen inkomensderving in geval van ziekte en invaliditeit. Dit vormde het begin van de uitbreiding van de sociale wetgeving waarvoor de verantwoordelijkheid werd gelegd in de handen van wat later de sociale partners werden genoemd, de organisaties van werkgevers en werknemers. Het Nederlandse model van werknemersverzekeringen (zoals de ziektewet, de WAO, de WW) is hiervan een uitvloeisel. Met als specifiek Nederlands element, al vanaf het begin van de eeuw, de voortdurende strijd over het beheer van deze verzekeringen tussen de staat en de sociale partners. Gezien de crisis bij het CTSV heeft dat niets aan actualiteit verloren.

Geïnspireerd door het gevoel van solidariteit dat in Engeland bestond tijdens de oorlogsjaren introduceerde de Britse econoom Lord Beveridge in 1942 een blauwdruk voor sociale volksverzekeringen die in de naoorlogse jaren van wederopbouw in Groot-Brittannië en elders in Europa werden ingevoerd. De AOW en de algemene bijstandswet zijn Nederlandse voorbeelden.

DE MEESTE EUROPESE landen kennen een combinatie van volks- en werknemersverzekeringen. Recentelijk is daar de 'markt' als organiserend beginsel aan toegevoegd, waarbij een verschuiving plaatsheeft van collectieve naar private financiering en beheer. Noch de staat, noch de sociale partners maar particuliere verzekeraars treden op als de nieuwe beheerders van de sociale zekerheid. De druk van de markt moet als prikkel fungeren om het ongebreidelde beroep op de sociale wetten - en daarmee de kosten en de premies - te beperken.

Tegelijkertijd heeft een omslag plaats van de allengs bredere dekking waarmee de verzorgingsstaat de sociale zekerheid in de loop der jaren heeft uitgebreid, naar een versobering. Een basisvoorziening blijft collectief gegarandeerd, de rest moeten burgers of bedrijven particulier bijverzekeren. De bijna volledige privatisering van de ziektewet en de gedeeltelijke privatisering van de WAO in Nederland die het sociaal-liberale kabinet op gang heeft gebracht passen in dit patroon.

NA RUIM HONDERD jaar van expansie zijn de Westeuropese welvaartsstaten begonnen de uitgangspunten en financieel-organisatorische beginselen van de sociale zekerheid te herzien. De voorzieningen worden soberder, de toegang beperkter. De differentiatie van de markt dringt de collectieve regelingen terug. In die zin had de Duitse vakbondsleider gelijk: Beveridge maakt plaats voor Bismarck.

Alleen dit hoofdredactionele commentaar verwoordt de mening van de krant