Gisteren vierde Internetprovider Xs4all zijn eerste lustrum. Vijf jaar lang omzeilden de ex-hackers met succes censuur en overheidsbemoeienis. Nu willen ze de zakelijke markt veroveren. ,,Maar we dragen onze idealen niet ten grave.''

MARIE-JOSÉ KLAVER

,,Goedemiddag, spreek ik met Internet?'' In de begindagen van Xs4all, de oudste Nederlandse Internetprovider voor particulieren, begreep nog niet iedereen het verschil tussen Internet en het bedrijf dat toegang bood tot het wereldwijde computernetwerk. Zelfs de inlichtingendienst van de PTT belde om te vragen 'wat het Nederlandse nummer van Internet was'.

Een van de eerste websites van Xs4all

Internet is inmiddels zo ingeburgerd - ruim een miljoen Nederlanders beschikken over een aansluiting - dat het moeilijk is voor te stellen dat die luxe vijf jaar geleden nog slechts voorbehouden was aan een paar universiteitsmedewerkers en hackers. De oprichting van de Internetaanbieder Xs4all (spreek uit: access for all) in mei 1993 maakte Internet voor iedereen toegankelijk. Het idee onstond in 1992, toen Rop Gonggrijp van het hackerstijdschrift Hack-Tic en Felipe Rodriquez van het bulletin board Utopia, dat virtueel onderdak bood aan hackers, elkaar ontmoetten. Geheel tegen de verwachtingen in, bleek Xs4all in een enorme behoefte te voorzien. De eerste dag meldden zich 700 abonnees, een aantal dat Rodriquez en Gonggrijp eigenlijk pas na een jaar hadden verwacht.

In vijf jaar tijd is Xs4all uitgegroeid van een bevriend clubje computerfreaks tot een professioneel bedrijf met 80 werknemers, 45.000 klanten, een jaaromzet van 10 miljoen gulden (1997) en een keurig kantoor in Diemen waar het naar linoleum ruikt. Rodriquez (29) en Gonggrijp (30) namen vorig jaar afscheid van hun bedrijf omdat het hen te groot werd. Rodriquez emigreerde naar Australië waar hij lid is van de digitale burgerrechtenbeweging Electronic Frontier Foundation en een boek wil schrijven over Internet-activisme. Gonggrijp test als 'hacker for hire' de computerbeveiliging van bedrijven.

,,Hackers, die gevreesde computervernielers waarover je nog wel eens een tendentieus stukje las, geven nu vorm en inhoud aan het gebruik van het Internet in Nederland'', schreef Gonggrijp een paar maanden na de oprichting van Xs4all trots. Samen met cultureel centrum De Balie richtte de provider in 1994 De Digitale Stad op, een gratis Internetvoorziening die nu ruim 70.000 gebruikers heeft. Ook het Meldpunt Kinderporno en de branchevereniging voor Internetaanbieders NLIP waren initiatieven van Xs4all.

Huidige website van Xs4all

Maar ook op juridisch gebied speelde Xs4all een spraakmakende rol. Vrije toegang tot informatie en de vrijheid van meningsuiting kenmerkten het beleid en brachten de provider herhaalde malen in aanraking met Justitie. 'Utopia versus de Staat', heette het eerste dossier. Op verzoek van Rodriquez hield mr. Bakker Schut scherp in de gaten of de elektronische infiltratie van de Centrale Recherche-Informatiedienst op het bulletin board Utopia wel rechtmatig was.

In 1995 werd op last van de Scientology Church een deel van de computerapparatuur in beslag genomen vanwege een Scientology document dat een Xs4all-gebruiker op Internet had gezet. Schrijfster Karin Spaink die de tekst ook op haar homepage zette om te laten zien dat Internet niet te censureren valt, werd door Scientology voor de rechter gedaagd. Behalve Spaink en Xs4all moesten nog 15 Nederlandse providers voor de rechtbank verschijnen. De rechter besloot dat de provider niet verantwoordelijk is voor wat klanten op Internet zetten. Dit uitgangspunt werd overgenomen door minister Sorgdrager (Justitie) en is terug te vinden in de nieuwe Wet computercriminaliteit.

Dat Internet niet te censureren is, moest ook de directeur van de universiteitsprovider Deutsches Forschungsnetzwerk toegeven nadat hij samen met de Duitse Justitie al het Internetverkeer tussen Duitse Internetters en Xs4all had geblokkeerd. Dit omdat het in de Bondsrepubliek verboden extreemlinkse tijdschrift Radikal op een computer van Xs4all stond. De blokkade had tot gevolg dat - tot ontzetting van de Duitse politie - overal op Internet homepages met kopieën van Radikal verschenen.

Ook de Nederlandse overheid was niet veilig voor de vrijheidsdrang en het technologisch vernuft van Xs4all. Samen met Buro Jansen & Janssen kraakten de ex-hackers de cd-rom met het volledige IRT-rapport Inzake Opsporing, een uitgave van de Staatsdrukkerij (Sdu) die in de winkel bijna 700 gulden kostte, en zetten het op Internet. ,,Monopoliepositie Sdu doorbroken'', kopte deze krant in maart 1996 op de voorpagina. Staatssecretaris Kohnstamm (Binnenlandse Zaken) besloot kort daarna, dat er een einde moest komen aan het alleenrecht van Sdu op de uitgave van Kamerstukken en wetsteksten. Ze mogen nu vrijelijk gekopieerd worden en de overheid zal ze vanaf 2001 zelfs gratis op Internet publiceren.

Maurice Wessling (33), medewerker public affairs, acht het niet uitgesloten dat Xs4all zich de komende jaren wat terughoudender zal opstellen. ,,Ons belangrijkste doel is nu de zakelijke markt. Het bedrijf wordt nu gereorganiseerd om commerciëler en efficiënter te kunnen werken.''

De weigering om een klant af te tappen die van de verspreiding van kinderporno wordt verdacht, heeft de Internetaanbieder veel negatieve publiciteit opgeleverd. ,,We hebben niet iedereen duidelijk kunnen maken dat onze principiële houding juist was'', zegt Wessling. ,,Nu we ons meer op de zakelijke markt richten zal er een spanning optreden tussen marketing en politieke aktiviteiten. We zullen wat minder risico's nemen. Ook omdat we 80 mensen in dienst hebben.''

Maar Xs4all zal altijd de activiteiten van de overheid op Internet nauwlettend in de gaten houden. ,,We dragen onze idealen niet ten grave'', belooft Wessling. Hij maakt zich grote zorgen over de nieuwe Telecommunicatiewet die onlangs door de Tweede Kamer is aangenomen. ,,Alle communicatiesystemen moeten aftapbaar zijn. Dat is een grote inbreuk op de privacy omdat de overheid niet kan of wil vertellen waarom aftappen op grote schaal noodzakelijk is.''

Hij vindt het jammer dat er in Nederland geen politiek bewuste hackersclub meer is. ,,In Duitsland heb je de Chaos Computer Club en in Boston de Lopht. Zij houden zich niet alleen met hacken bezig, maar wijzen ook op de gevaren van smart cards en digitale controletechnieken.''

Wessling ziet zowel voor de overheid als voor hackers een rol op het net. ,,Internet is een openbare ruimte. De overheid zou ervoor moeten zorgen dat die verschoond blijft van kinderporno en ongewenste reclame. En hackers moeten er op letten dat de overheid de vrijheid en de privacy van de burger niet te veel inperkt.''