Tijdens de 85ste Tour de France duikt steeds vaker de naam van het bloeddopingsmiddel EPO op. Het is niet verboden maar wel levensgevaarlijk.

Door onze redacteur WIM KOHLER

ROTTERDAM, 20 JULI. Een wielerploeg die tijdens de Tour nog EPO aanvoert, zoals Festina, wordt medisch slecht begeleid, zo blijkt uit de leerboeken. EPO (de afkorting van erytropoïetine) stimuleert de aanmaak van rode bloedcellen. Dat zijn de bloedcellen die zuurstof transporteren van de longen naar de spieren.

EPO werkt krachtig, maar traag. Pas na een dag of vijf neemt het aantal rode bloedcellen toe en een weken durende onderhoudstherapie is nodig om het aantal rode bloedcellen flink te laten toenemen. Rode bloedcellen hebben een levensduur van ongeveer 120 dagen. Een ploegarts die zijn renners met EPO op de Tour wil voorbereiden heeft dus maanden de tijd. De voorraad die bij TVM begin maart in beslag werd genomen had in de Tour een grotere rol kunnen spelen dan de partij waarmee Festina-verzorger Voet aan de Frans-Belgische grens werd aangehouden.

Wielrennen en doping zijn al decennia met elkaar verbonden, maar positieve effecten zijn nooit aangetoond. Het begon met amfetaminen (de pepmiddelen), daarna verschenen de anabole steroïden (spierversterkers) en nu is EPO in de mode. De volgende in het rijtje staat te wachten. De internationale wielrenunie waarschuwde de ploegen eerder dit seizoen voor gebruik van perfluorocarbonen. De stoffen zijn in onderzoek als kunstbloed. Ze binden zuurstof en geven dat in een levend organisme ook weer af op plaatsen waar het nodig is.

De vraag of duursporters beter presteren na EPO-injecties is onbeantwoord. Sporters in topconditie hebben vaak een lichte vorm van bloedarmoede omdat hun bloedvolume is toegenomen. Hun bloedcellen zijn daardoor verdund, voor de wedstrijd tenminste. Tijdens een urenlange inspanning zoals een Tour-etappe verliezen renners vaak zoveel vocht dat hun bloed dikker wordt. Daardoor stroomt het langzamer en dat beïnvloedt de prestaties negatief.

De viscositeit van bloed wordt uitgedrukt als de hematocrietwaarde. Die geeft het percentage cellen in het totale bloed. Bij gezonde mannen bestaat 40 tot 50 procent van het bloedvolume uit witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes. Zij hebben daarmee een hematocrietwaarde van 40 tot 50. Vrouwen hebben een iets lagere hematocrietwaarde. Mensen met ernstige bloedarmoede hebben een hematocriet van soms maar 10. Lijders aan de ziekte polycytemie halen soms een hematocrietwaarde van 70. Ze hebben een rode gelaatskleur, door de flinke doorbloeding van de huid, maar vaak blauwe vingers en tenen omdat de kleinste bloedvaatjes verstopt raken door de te grote hoeveelheid cellen. Mensen zonder nierfunctie die in leven blijven door regelmatige nierdialyse krijgen standaard EPO toegediend. Het middel wordt - legaal - ook gebruikt bij mensen die ernstige bloedarmoede hebben door chemotherapie. Nierkankerpatiënten hebben vaak last van polycytemie, want niercellen zijn de belangrijkste producenten van EPO.

De stroperigheid van bloed is normaal driemaal zo groot als die van water. Het zijn voornamelijk de bloedcellen die deze viscositeit bepalen. Bij een verhoging van de hematocrietwaarde van 40 naar 70 wordt het bloed meer dan driemaal zo stroperig. Het hart moet dan harder pompen dan normaal om het bloed door de aderen te stuwen, waardoor de bloeddruk omhooggaat. Vooral in dunne bloedvaatjes zou het bloed nauwelijks meer stromen, maar in de praktijk komt zelfs bij zo'n hoge viscositeit de stroom niet helemaal tot stilstand. Rode bloedcellen zijn plat-ronde cellen en ze kunnen zich als guldens in een rol munten stapelen en zo als plugje door een nauw bloedvat schieten. Maar zo'n plug kan ook blijven steken, waarna er een bloedstolsel op kan ontstaan.

Behalve dat de prestaties van wielrenners met dik bloed zienderogen teruglopen, worden de coureurs met een te hoge hematocrietwaarde ook bedreigd door bloedstolsels. Daarom hebben ze vorig jaar verzocht om controles op die waarde. Renners die bij het opstaan een hematocriet boven de 50 hebben mogen die dag niet starten. Bij een etappekoers betekent het dat ze de hele koers niet meer mogen meedoen. De wielerwereld liet in het midden of een hoge hematocrietwaarde door het spuiten van EPO onstaat. Buitenstaanders zien het als een legalisering van EPO-gebruik, maar binnen de wielerwereld wordt er op gewezen dat uitdroging en hoogtestages ook tot hoge hematocrietwaarden kunnen leiden. Zelfs trainen met een plastic zak over het hoofd getrokken kan de aanmaak van eigen EPO tot ongekende hoogte opstuwen.