Cahier Koninkrijksrelatie

Door onze redacteur MARGRIET OOSTVEEN
De Antilliaanse overheid wil haar studenten in Nederland overhalen terug te keren. ,,Wees voorzichtig'', adviseren 'remigranten' op Curaçao. Word geen botte Nederlander, spreek niet vrijuit. ,,Dan ben je hier uitgerangeerd.''

Licht paniekerig: ,,Geen naam, geen leeftijd, niet of ik man of vrouw ben!'' De succesvolle registeraccountant wil bij nader inzien beslist niet in de krant. Curaçao wordt onder de 150.000 inwoners wel liefkozend ,,ons dorp'' genoemd. En wie dreigt bij te dragen aan ,,negatieve informatie over onze gemeenschap'' wordt prompt tot de orde geroepen. De registeraccountant kreeg verontrustende telefoontjes. Ook Peggy Romer belde, de zus van de premier.

De Antilliaanse overheid wil dat meer afgestudeerde Antillianen naar Curaçao komen. Hoe keer je er terug na jaren van studie en werk in Nederland? In restaurant 'West Indies' te Willemstad zitten vier Antillianen rond de tafel om daarover te praten. ,,Oh ja!'', lachen ze, allemaal zijn ze hier wel ,,macamba pretu'' genoemd, 'zwarte Nederlander'. Wat betekent: te snel beslissingen willen nemen, bot in je uitlatingen zijn, arrogant.

Denk aan je positie. Dat zinnetje zal hier cruciaal blijken.

Naast de registeraccountant zit Keith Carlo (48), na 23 jaar in Nederland. Midden jaren zeventig vroeg hij er als sociaal werker in Antilliaanse gezinnen al aandacht voor Antilliaanse probleemjongeren. ,,Tevergeefs.'' Hij keerde terug naar Curaçao om directeur op het departement van Welzijn, Gezins- en Humanitaire zaken te worden. Vanavond, zegt hij met nadruk, spreekt hij op persoonlijke titel. ,,Wat niet betekent dat ik vrijuit kan praten. Dan ben je hier uitgerangeerd.''

Hedwig Komproe (40) ervoer 18 jaar in Nederland daarom als ,,een opluchting''. Hij was er Statenlid in Noord-Holland en wethouder voor de VVD in de stadsdeelraad van de Amsterdamse Pijp. Nu privatiseert hij als directeur de posterijen te Willemstad: ,,Ambtenaren moeten nu geld gaan maken. Dat kost vijf jaar, omdat je hier zo behoedzaam moet zijn.''

Maar alles liever, zegt Milangela Rojas (31), dan ,,altijd in Nederland te gast te zijn''. Na twaalf jaar in Tilburg is ze nu een jaar docente op een school voor voorbereidend beroepsonderwijs op Curaçao. En ze geniet: ,,Dit is mijn eiland en hier hoef ik niks van jou, Nederlander, aan te nemen.''

Komproe: ,,Maar als het je hier dan goed gaat, dan moet je voorzorgsmaatregelen nemen om je positie te behouden.'' Wat betekent: zorg dat je de gevestigde orde mild stemt. Hoe gaat dat precies? Een lange stilte wordt weggelachen. Rojas: ,,Wees voorzichtig!'' De zuster van premier Romer had eerder, bij haar thuis, ook allervriendelijkst gewaarschuwd: ,,Wij Curaçaoenaars hebben zeer selectief uitschuifbare lange tenen.''

Rojas: ,,Op Curaçao spreek je indirect. Wie zijn mond open doet, werkt zich in de nesten. Mensen zullen je altijd blijven herinneren aan je kritiek, het kan zich jaren later tegen je keren.'' Carlo vindt dat niet benauwend: ,,Je wordt waakzaam, maar het maakt je ook bewust: hou rekening met de ander, jouw cultuur hoeft niet de zijne te zijn.''

Carlo wil niet van een 'oude' of 'nieuwe' generatie Antillianen spreken. ,,Wie terugkeert uit Nederland is niet per se progressief geworden. Wie als macamba pretu komt is juist een conformist! Nederland als de maat der dingen: dat gaat in tegen alles wat de progressieven hier op het eiland nu juist proberen te doorbreken.''

Komproe: ,,Alles is hier onzeker. Als in Nederland een nieuwe regering aantreedt, verandert er weinig. Maar hier! Je moet een stevige positie hebben om dat het hoofd te bieden.'' Reden, wordt aan tafel gezegd, waarom het onmogelijk is nu over politiek te praten. Carlo: ,,Kundige kanttekeningen bij beleid worden hier snel opgevat als een aanval op personen. Dat kan je je baan kosten.'' Komproe: ,,Dus zo lang ik mijn werk kan doen ben ik tevreden.''

Op een eiland met weinig vacatures voor het relatief grote aantal hoog opgeleide Antillianen in Nederland, beaamt men, kijken veel argusogen mee als je zo'n baan krijgt. Hierarchie is hier overal nog zichtbaar. Winkels bijvoorbeeld hebben personeel genoeg, maar vaak is slechts een, vaak oudere, werknemer gerechtigd aan de kassa te komen. ,,Er zijn hier niet veel baantjes waar je wat te vertellen hebt'', had een winkelmeisje desgevraagd gezegd. ,,Soms denk ik dat ze het me niet gunnen.''

Komproe: ,,De intelligentsia bestaat hier uit zo'n 2.000 mensen die elkaar steeds weer tegenkomen. Het voordeel is dat je dingen sneller kunt regelen. Je kunt hier zelf doen.'' Carlo: ,,Ja, Nederland is overgeorganiseerd. Maar terug op Curaçao ga je je wel afvragen waarom bepaalde zaken hier niet kunnen veranderen. Op tijd aanwezig zijn, als je werkdag om acht uur begint. En plannen: wat doen we volgende week? En hoeveel kost het?'' Rojas: ,,Het lucht me juist zo op dat ik dat hier niet meer moet. Lukt het vandaag niet, dan morgen.''

Is dat een Antilliaanse gewoonte? Wie op het eiland van 'Antillianen' spreekt krijgt niet zelden te horen: ,,Nee, Curaçaoenaars.'' Carlo: ,,De 'Antilliaanse' cultuur bestaat niet. De 'Antilliaanse' identiteit is een fictie. We zijn een paar eilanden die niets met elkaar hebben, samengeraapt door een koloniale meester die zich daarna nooit meer voor natievorming heeft ingespannen. We leven hier al jaren vreedzaam met 57 nationaliteiten. De Antilliaanse regering is pas recent aan een nationaal bewustzijn gaan werken. Nu is iedere avond ons volkslied op de televisie.'' Al zullen politieke spanningen tussen Nederland en de Antillen de gemiddelde Curaçaoenaar ,,een zorg zijn''; volgens Carlo is er in de communicatie iets fundamenteel mis. ,,Nederland wil nuchter zaken doen en denkt met de Antillen over inhoud te beraadslagen. Zonder zich ervan bewust te zijn dat Antillianen op datzelfde moment, en op hun indirecte wijze, over onderlinge verhoudingen praten. Over: begrepen willen worden. Over: het stiefkind van het Koninkrijk zijn. Overal op het eiland draait het om het bepalen van posities, dus ook in de communicatie met Nederland.''

Wie na jaren terugkeert op Curaçao moet zich als nieuwkomer beschouwen, concluderen ze. De meesten nemen daar, net als Nederlanders, de tijd niet meer voor. Die willen daadkrachtig optreden. Carlo: ,,En ze pakken weer snel hun koffers als dat niet lukt.'' Komproe: ,,Wie het eiland veranderingen wil opleggen maakt een kardinale fout.'' Niet alleen door historisch gegroeide weerzin. Rojas: ,,Op een klein eiland waar alles en iedereen met elkaar verweven is, daar kunnen veranderingen grote schade aanrichten. Het raakt al snel de hele gemeenschap.''

Hou eerst je mond, is daarom het adagium. Leer je eiland weer begrijpen. En wacht met spreken over vernieuwing tot je positie stevig genoeg is om de gevolgen het hoofd te bieden. Carlo: ,,Je gaat met een vliegtuig, je moet terugkeren per parachute. Zonder kabaal, met een uiterst zachte landing.''