Dossier Desert Fox

Nieuws

Achtergrond

Documenten

Het politieke doel van Desert Fox was de pijlers onder het regime van Saddam Hussein te slopen. Als blijkt dat de militaire aanval geen bijdrage heeft geleverd aan de val van Hussein en andere acties uitblijven, is de operatie zinloos geweest, vindt Rob de Wijk.

Tweehonderd jaar geleden schreef Karl von Clausewitz, een van de grote denkers over oorlogvoering, dat politieke doelstellingen en militaire middelen met elkaar in evenwicht moeten zijn. Zo niet, dan is het vrijwel onmogelijk succes op het slagveld te boeken. Cynici zullen stellen dat de doelstelling van Desert Fox het testen van nieuwe wapens was en wapenfreaks zullen ongetwijfeld gesmuld hebben, maar het ging uiteraard om heel andere zaken. Wie de afgelopen dagen naar de website van het Pentagon surfte kon zich op de hoogte stellen van de officiele politieke doelstelling van de operatie. Deze zou zijn gericht tegen Iraks massavernietigingswapens en zijn vermogen oorlog te voeren tegen buurlanden. Uit gegevens van het Pentagon blijkt niet of deze doelstelling is gehaald. Wel hebben officiele woordvoerders afgelopen zondag gemeld dat van de 18 locaties die met massavernietigingswapens in verband zijn gebracht, er slechts twee vernietigd zijn, er elf matig zijn beschadigd en rest niet is geraakt.

Het is echter de vraag of de operatie vooral gericht was tegen massavernietigingswapens. Bij veel militaire planners in het Pentagon is de laatste jaren ernstige twijfel gerezen over de haalbaarheid van deze doelstelling. Ten eerste was, ondanks dat het land meter voor meter vanuit de lucht in kaart was gebracht en dankbaar gebruik werd gemaakt van de informatie van UNSCOM, niet duidelijk waar en welke aantallen chemische en biologische wapens of aanmaakstoffen nog waren opgeslagen. Ten tweede werd vermoed dat sommige wapens op plaatsen waren opgeslagen waar ze onbereikbaar waren voor de allernieuwste bunkerbusters, waarmee zes meter beton zou kunnen worden doorboord. Ten derde zou de kennis om dergelijke wapens te ontwikkelen en produceren niet verloren gaan, want daarvoor zouden alle experts moeten worden geelimineerd. Tenslotte bestond onder strategen een ernstig meningsverschil over de effecten voor de lokale bevolking van een direct hit, als daardoor chemische en biologische strijdmiddelen in de atmosfeer zouden komen. Om deze redenenen zou de vernietiging van Saddams massavernietigingswapens als doel van een mogelijk ingrijpen reeds maanden geleden naar de achtergrond zijn geschoven. Dat het toch als formele doelstelling van Desert Fox is opgegeven heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat deze duidelijk, gemakkelijk en aan de hand van het belastende UNSCOM-rapport van Butler aan het publiek kan worden uitgelegd. Een ander voordeel is dat de buitenwereld niet kan controleren of de doelstelling is gehaald.

Gaande de strijd werd duidelijk dat de echte politieke doelstelling van Desert Fox was de pijlers onder Saddams regime te slopen. Een regime dat reeds jaren een vernederend spel met 's werelds enige supermacht speelde. Het is logisch dat deze doelstelling niet officieel is gepresenteerd. Als Saddam na vier dagen bombarderen nog steeds in het zadel zou zitten, zou de operatie immers voor de buitenwereld zijn mislukt.

Reeds in zijn eerste toespraak zinspeelde president Clinton op een nieuw regime. Maar premier Blair was halverwege de operatie het duidelijkst toen hij onomwonden stelde dat Saddam het veld moest ruimen. Deze doelstelling werd enkele maanden geleden ontwikkeld. Geleidelijk sloegen de defensieplanners van het Pentagon nieuwe wegen in toen ze ervan overtuigd raakten dat Saddams vermogen massavernietigingswapens te ontwikkelen en te produceren nooit helemaal zou kunnen worden vernietigd. Voormalig UNSCOM waarnemer Scott Ritter sprak van een 'methodologische doorbraak' die van de Israelische geheime dienst kwam. Het operatieplan voorzag in een aanval op de kantoren, kazernes, communicatiemiddelen, computercentra en wapenopslagplaatsen van de Presidentiele Garde, de speciale veiligheidstroepen en mogelijk de regerende Ba'ath partij. De hoop van de planners was dat door deze strategie de weg zou worden vrijgemaakt naar een militaire staatsgreep, zodat Saddam Hussein het veld zou ruimen. Begin november werd over honderd doelwitten gesproken die in dit verband zouden moeten worden bestookt. Daarbij zat overigens ook een aantal opslagplaatsen en productielocaties voor massavernietigingswapens.

De doelwitten die het Pentagon de afgelopen dagen heeft opgegeven komen overeen met het genoemde operatieplan. Afgelopen zondag stelde Blair dat de bombardementen een 'grote psychologische klap' aan Saddams elitetroepen hadden toegebracht. Blijft de vraag of de Amerikanen en Britten veronderstelden dat tijdens of na afloop van de operatie een staatsgreep zou komen. Even leek het er op toen er donderdagochtend het bericht de ronde deed dat deloyale troepen oprukten naar een TV-zender, maar door loyale troepen zouden zijn verslagen. Afgelopen zaterdag deed het bericht de ronde dat in het zuiden een opstand zou zijn uitgebroken. Maar opstanden zijn er ook na de Golfoorlog geweest, en die zijn meedogenloos onderdrukt.

Meer waarschijnlijk is dat door Amerikanen en Britten gehoopt wordt op een versnelde ondermijning van het regime. Dat verklaart ook waarom de afgelopen tijd serieus wordt gepoogd de Iraq Liberation Act uit te voeren. De Amerikanen hebben 97 miljoen dollar vrijgemaakt voor ondermijnende activiteiten door de Iraakse oppositie, maar het staat nog te bezien of de regering-Clinton reeds een uitgewerkt plan heeft.

Desert Fox past binnen de brede politiek van containment die sinds het begin van de jaren negentig is gevoerd en tot nu toe redelijk succesvol is geweest. Het gevaar dat van Irak uitgaat is inderdaad ingedamd: UNSCOM heeft Irak van het grootste deel van zijn massavernietigingswapens beroofd, terwijl het reguliere Iraakse leger onder meer door harde economische sancties en het verbod op wapenleveranties geen bedreiging meer voor de regio vormt. Kennelijk was nu de tijd rijp voor een verdere stap die werd voorgesteld door de inlichtingendiensten. De inlichtingendienst van Israel constateerde dat het regime aan het wankelen was en een extra zetje nodig had.

Of deze strategie is gelukt kan nu niet worden bepaald. Pas over enkele maanden kunnen we beoordelen of het dictum van Von Clausewitz, dat doelstellingen en middelen in evenwicht moeten zijn, goed is toegepast. Op zich is dat uniek, want in een normale oorlog is direct na afloop van de strijd duidelijk wie de winnaar en wie de verliezer is.

Gehoopt mag worden dat de pijlers onder het regime inderdaad zodanig zijn verzwakt dat de elitetroepen zich binnenkort tegen Saddam zullen keren. De kans daarop is aanwezig, maar mag niet worden overschat omdat er weinig historische voorbeelden zijn van regimes die instorten na intensieve bombardementen. Meestal hebben ze een averechts effect. Als Saddam in het zadel blijft zal binnen afzienbare termijn wederom moeten worden ingegrepen, net zo lang tot het regime daadwerkelijk ineenstort.

De basis voor verder ingrijpen is reeds door Blair gelegd. Hij heeft afgelopen zondag gemeld dat een strategie van drie punten moet worden gevolgd: de politiek van containment moet worden voortgezet, de sancties moeten worden aangescherpt en de wapeninspecteurs van de VN moeten terug naar Irak. Die laatste eis is pikant, omdat de kans groot is dat Saddam daarmee niet zal instemmen. Maar een niet ingewilligde eis en de constatering dat Irak weer met de ontwikkeling en productie van massavernietigingswapens zal beginnen is een prima excuus om over enige tijd weer in te grijpen. Daarmee is de cirkel rond en kan een nieuwe interventie plaatsvinden op grond van een gemakkelijk te communiceren doelstelling, die niet per se de echte aanleiding voor het ingrijpen is.

De vraag is of voor een nieuwe actie enige steun bestaat. Nu reeds heeft het grootste deel van de Veiligheidsraad zich van de aanval gedistantieerd. De steun van bondgenoten was over het algemeen zuinig. Als Desert Fox geen bijdrage heeft geleverd aan de val van Saddam en verdere acties politiek onmogelijk zijn, is de hele operatie zinloos geweest.