Dossier Desert Fox

Nieuws

Achtergrond

Documenten

Is het wel mogelijk de Iraakse mogelijkheden om massavernietigingswapens te produceren met de huidige aanvallen ,,ernstig te verzwakken''? Daar wordt steeds meer aan getwijfeld.

Door onze redacteur KAREL KNIP

ROTTERDAM, 18 DEC. Het doel van de bombardementen op Irak is de mogelijkheden van dat land om massa-vernietigingswapens te produceren ,,ernstig te verzwakken'', heeft president Clinton gezegd. Steeds openlijker wordt eraan getwijfeld of dit streven wel is gediend met het huidige geweld.

In de eerste plaats is er het technische probleem dat de VN-wapencommissie UNSCOM nu juist niet weet waar Irak de mogelijk resterende chemische en biologische preparaten of wapens bewaart of produceert. Er vallen dus alleen vermoede opslag- en productieplaatsen te bombarderen. Dat heeft makkelijk een averechts effect. Uit de ruïnes valt voor inspecteurs later weinig inhoudelijks af te leiden terwijl de Irakezen zich met des te meer gemak kunnen verschuilen achter de chaos die is aangericht. Zij hebben dat in de afgelopen acht jaar voortdurend gedaan. Opvallend is dat president Clinton dat bezwaar ook zelf geregeld naar voren bracht: bombardementen zouden de laatste resten administratie voorgoed in het ongerede kunnen brengen.

Als aan het optreden van UNSCOM op andere gronden een einde wordt gemaakt, dan ligt hier wel een doorslaggevend argument: het is zinloos geworden. Een knellende vraag is wat er daarna gebeurt met de talloze videocamera's die in allerlei industriële ondernemingen zijn aangebracht om misbruik van apparatuur en installaties te signaleren. Als dit systeem van permanente 'monitoring' wegvalt krijgt Irak de vrije hand in de wederopbouw van zijn wapenprogramma. Voor de toekomst is of was de monitoring waarschijnlijk veel belangrijker dan die verbeten reconstructie van het wapenprogramma dat tot januari 1991 in bedrijf was. Het volledigheidsstreven dat daarin zichtbaar is verhoudt zich niet tot de gelatenheid waarmee landen als Libië, Syrië en Iran ongemoeid worden gelaten.

Op de omvang en aard van het programma voor biologische wapens was, dankzij de vondst van een enorme hoeveelheid documenten in augustus 1995, een goed zicht ontstaan. Irak kweekte grote hoeveelheden van de dodelijke miltvuurbacterie Bacillus anthracis ('anthrax') en produceerde de toxinen botuline (zeer giftig) en aflatoxine (niet direct giftig, maar kankerverwekkend). Het gebruik van andere ziekteverwekkers en vergiffen was in studie. De drie genoemde preparaten, alle drie ook al volop in wapens ondergebracht, zijn klassieke biologische strijdmiddelen die zonder veel moeite zijn te produceren. De bacteriën en schimmels die er voor nodig zijn zijn makkelijk te conserveren in de ijskast en voor een deel zelfs gewoon bij kamertemperatuur. Ze groeien op heel gangbare kweekmedia die wereldwijd bij tonnen worden verhandeld maar ook makkelijk uit vlees, gist en mout zijn te bereiden. Voor het kweken zijn roestvrijstalen, luchtdicht af te sluiten kweekvaten (fermentors) nodig die Irak al evenzeer makkelijk zelf kan maken. Een biologisch wapenprogramma is niet te vernietigen.

Ook van de omvang van het chemische programma, zo leest men tussen de regels van de diverse UNSCOM-rapporten, was inmiddels een redelijke indruk ontstaan. Irak produceerde mosterdgas en de zenuwgassen tabun, sarin en VX. Alleen in de materiaalbalans voor het VX zitten nog belangrijke hiaten. De kans op snelle hervatting van het programma ligt iets minder gunstig omdat er zeldzamere grondstoffen voor nodig zijn. Aangenomen mag worden dat de handel daarin, na het van kracht worden van de conventie tegen chemische wapens (vorig jaar), moeilijker is dan tien jaar geleden. Irak kan de grondstoffen ook zelf gaan maken, maar daar is veel technisch vakmanschap voor nodig. Er zal geruime tijd mee heen gaan en de kans dat de productie-installaties worden opgemerkt is aanzienlijk.

Wederopbouw van het nucleaire programma is praktisch uitgesloten nu er geen werkende kernreactoren meer zijn: de plutoniumweg is afgesneden. Verrijken van uranium kost zoveel energie dat het niet makkelijk verborgen blijft.