Dossier Desert Fox

Nieuws

Achtergrond

Documenten

Door onze redacteur BERNARD BOUWMAN
NAJAF/BAGDAD, 9 JAN. Shi'ieten in de Zuid-Iraakse stad Najaf getuigen hardop van hun liefde voor de Iraakse leider Saddam Hussein. Maar als er echt niemand luistert, zeggen ze dat het tegendeel waar is.

Tijdens de Golfoorlog (1991) kreeg een Amerikaanse piloot, zo wil de overlevering, opdracht om de moskee van imam Ali (de schoonzoon van de profeet Mohammed) in de Iraakse stad Najaf te bombarderen. ,,Maar hij zou zijn lesje wel leren'', vertelt Ismael Shaboon, de hoofdbewaarder van de moskee, trots. ,,Elke keer als de piloot zijn raketten op de moskee richtte, veranderde deze in een blauwe zee. Imam Ali wist dat er gevaar dreigde en besloot zijn moskee te verdedigen. Na enkele vergeefse pogingen om aan te leggen, vloog de piloot onverrichterzake terug. Maar hij werd neergehaald en vertelde zijn verhaal.'' De hoofdbewaarder wijst op de duizenden mensen die zich bij de ingang van de moskee verdringen. ,,Iedereen die hier komt, kent het.''

Maar imam Ali, die een centrale plaats inneemt in de shi'itische stroming binnen de islam, was niet altijd zo alert. Toen aan het einde van de Golfoorlog een groot aantal shi'ieten (in Irak de meerderheid van de bevolking) in opstand kwam tegen het regime van Saddam Hussein, deed imam Ali, die in Najaf begraven is, niets. Ook de Amerikanen en Britten hielpen de opstandelingen niet, en de shi'ieten werden, ook in Najaf, op een gruwelijke wijze door de troepen van Saddam afgeslacht. In Najaf zelf durft niemand over die periode te praten, maar ballingen in Jordanië vertellen hoe de elitetroepen van Saddam de vrouwen en kinderen van de shi'ieten op de tanks bonden, en zo de wijken inreden die door de opstandelingen werden bezet. Als de shi'ieten zo nodig wilden schieten, vond Saddam, dan toch maar eerst op hun eigen vlees en bloed.

In Najaf zeggen alle shi'ieten hardop dat ze houden van Saddam — want ze weten dat ze een gebrek aan affectie met de dood moeten bekopen. ,,Geloof niets van wat je hier hoort'', fluistert een bezoeker van de moskee als we één seconde alleen zijn. ,,De geheime dienst zit hier overal.'' En dus vertelt hoofdbewaarder Ismael Shaboon ,,graag'' over al het moois dat de president in Najaf heeft gedaan. Saddam heeft nieuwe tegels op het plein bij de moskee laten leggen en speciale lampen laten monteren. Maar terwijl hij over de generositeit van de president praat, is er geen spoor meer over van de glimlach die hij had bij het verhaal over de Amerikaanse piloot. Steeds kijkt hij naar de opzichter van de schoonmakers, wiens bureau we mogen gebruiken en die er `voor de gezelligheid' bij is blijven zitten. Bij elke vraag kijkt Shaboon meer naar de grond en begint zijn linkervoet harder te trillen. Was hij treurig toen Irak tussen 1980 en 1988 oorlog voerde met Iran, waar de overgrote meerderheid van de bevolking toch shi'itisch is? Ongemakkelijk beweegt hij op zijn stoel. ,,Iraniërs die hier komen zijn verbaasd dat wij de heilige plaatsen zo goed onderhouden hebben. Ayatollah Khomeiny (die zelf enige jaren in ballingschap in Najaf woonde, red.) was een grote leugenaar, die de Iraniërs de grootst mogelijke onzin over Irak en onze president heeft verteld.'' Maar zijn er dan geen shi'ieten in Irak die van Khomeiny houden en misschien wel aansluiting bij Iran willen? Het gezicht van de hoofdbewaarder loopt rood aan. ,,Als mensen dat al willen, dan worden ze opgestookt door de CIA. Wij houden van ons land en onze president.''

In Najaf zijn het alleen de Iraanse bezoekers die de rebelse kant van de shi'itische boodschap durven te wijzen. Vrijwel alle shi'ieten zien de aarde als een groot tranendal, waar martelaarschap de roeping is van de ware gelovige. Werd imam Ali zelf, die volgens alle shi'ieten de profeet Mohammed na diens dood in 632 eigenlijk had moeten opvolgen maar pas meer dan twintig jaar later kalief werd, niet lafhartig vermoord? ,,Als ik hier kom, denk ik ook aan imam Hussein (de zoon van imam Ali, die in opstand kwam tegen de Ummajjadische kalief Jazied en werd afgeslacht bij de Iraakse stad Karbala red.)'', zegt de Iraniër Ahmed Mohammed. ,,Hij verzette zich tegen onrecht en tirannie, en moest dat met zijn leven bekopen. Hij heeft ons geleerd dat we moeten vechten tegen onrecht, wat de gevolgen ook zijn.'' Iraakse omstanders kijken verschrikt als de woorden van de Iraniër uit het Farsi in het Arabisch worden vertaald.

Toch weet ook het regime in Bagdad dat veel shie'ieten imam Ali nog steeds diep vereren en dat de populariteit van de anecdote over de Amerikaanse piloot een verkapte motie van wantrouwen tegen het regime in Bagdad is. Enige jaren geleden onstond grote opwinding in Karbala, een stad op een uur rijden van Bagdad, toen bij de herdenking van de moord op Hussein de imam opeens op een muur ,,verscheen''. Volgens sceptici was de verschijning gegenereerd door een diaprojector, maar veel shi'ieten dachten daar anders over. De Iraakse regering begreep onmiddellijk dat al te veel presenties van de imam de opstandigheid van de shi'ieten alleen maar zou vergroten en legde de herdenking in Karbala aan banden. Zo was in een groot aantal Iraakse steden dit jaar het leger op de been om te voorkomen dat shi'itische jongeren hun traditionele voettocht naar Karbala zouden maken en elkaar misschien onderweg op ideeën zouden brengen. Per auto mocht wel. ,,Dat kunnen ze beter in de gaten houden wat er gebeurt en iedereen tegenhouden die ze niet moeten'', zegt een shi'iet in Bagdad, die naar Karbala had willen wandelen.

De shi'a is aan een nieuwe opbloei bezig. Cassettes met sura's uit de Koran zijn erg populair. ,,Vroeger waren de scheidslijnen tussen christenen, sunnieten en shi'ieten in Irak veel minder sterk dan nu'', vertelt een balling die in Jordanië woont. ,,Als moslim was het zelfs chic om rond 25 december een Kerstboom neer te zetten.'' Maar door de internationale sancties tegen Irak is dat allemaal veranderd, zegt de balling. ,,Het leven is zo moeilijk geworden, dat iedereen zich alleen nog maar op zijn eigen gemeenschap richt. En de onderlinge wrevel is alleen maar toegenomen.'' Zo raken de moslims in toenemende mate ontstemd over de christenen, omdat dezen door Westerse hulporganisaties bevoordeeld zouden worden. En met name shi'itische jongeren, aldus de balling, zoeken hun heil steeds meer in het geloof. ,,Ze weten wat er na de Golfoorlog is gebeurd en lijden onder de sancties. Steeds meer shi'ieten denken dat het allemaal door de sunnieten komt.''

De (overwegend sunnitische) autoriteiten zijn inmiddels aan een tegenoffensief begonnen. Al langere tijd mogen kerken en moskeeën hun deuren pas tien minuten voor de eredienst openen, om te voorkomen dat zij centra voor politieke agitatie worden. En op belediging van een Iraakse staatsburger door verwijzing naar diens religieuze achtergrond, staat een gevangennisstraf van ten hoogste vijftien jaar. Al langere tijd suggereert de Iraakse regering dat Saddam Hussein in de verte verwant is aan imam Ali. Enige tijd geleden bracht de regering posters in omloop om dat punt nog eens te onderstrepen.

Maar dergelijke inspanningen hebben weinig succes. Toen twee Iraanse shi'itische geestelijken in Irak werden vermoord, gingen veel Iraakse shi'ieten er vrijwel automatisch van uit dat het regime in Bagdad achter de aanslagen zat. In Zuid-Irak blijven groepen shi'ieten gewapenderhand actief tegen Saddam. En in Karbala had in november — volgens het regime — een mislukte moordaanslag plaats op de plaatsvervanger van Saddam, Izzat Ibrahim. Zeker is dat na die bekendmaking speciale commando's van het leger op de stad werden afgestuurd om nog eens duidelijk te maken wie het voor het zeggen heeft in Irak. Volgens de Amerikaanse regering worden inmiddels ook de shi'itische voorsteden van Bagdad en het zuiden van het land getroffen door grote arrestatiegolven. Honderden dissidenten zouden standrechtelijk in gevangenissen zijn geëxecuteerd.

In Najaf doen de shi'ieten hun best om de religieuze scheidslijnen in Irak te verdoezelen. Een geleerde die aan de moskee verbonden is, staat er op enige vriendelijke woorden aan het christendom te wijden. ,,Wij geloven dat Isa (Jezus) als baby kon praten. Zelfs de Bijbel kent hem die vaardigheid niet toe.'' En hoofdbewaarder Ismael Shaboon staat er op de eenheid van de moslims te onderstrepen. ,,Of je nu sunniet of shi'iet bent, we hebben allemaal te maken met dezelfde God van Liefde'', zegt hij met nadruk. De medewerker van de geheime dienst knikt goedkeurend.