Dossier Desert Fox

Nieuws

Achtergrond

Documenten

J.H. Sampiemon
De behoedzame, de robuuste en de verwarde. Een drama voor drie mannen die namens Amerika beslissen over oorlog en vrede. Hun eerste besluit op dit gebied gold de zogenoemde no- fly zones boven Irak. Een toenemende bedreiging voor de geallieerde vliegtuigen die in deze zones Saddams luchtmacht aan de grond moeten houden leidde vrijdagavond tot Amerikaanse en Britse luchtaanvallen op doelen nabij Bagdad.

De voorlaatste dag van de week was een bewuste keuze. Voor islamieten is dit een rustdag. Dan hebben ook de Chinese adviseurs die de Iraakse luchtafweer helpen moderniseren vrijaf. De Amerikaanse regering wilde in ieder geval een herhaling van de misgreep in Belgrado voorkomen, waar tijdens de luchtoorlog tegen Milosevic de Chinese ambassade werd bestookt en ambassadepersoneel om het leven kwam. De Amerikaanse inlichtingendiensten blijken te hebben bijgeleerd.

Op bezoek in Mexico legde president Bush de nadruk op het 'routineuze' karakter van de operatie. Uit de reacties wereldwijd bleek dat die verklaring, een enkele uitzondering als Nederland daargelaten, niet werd geaccepteerd. Militair mochten de aanvallen binnen de zelfverdedigingsroutine van de dagelijkse patrouilles vallen, het feit dat de president hoogst persoonlijk zijn toestemming gaf, moest geven - de doelen lagen buiten de no-fly zones - spreekt tegen dat dit routine was. De intrigerende vraag die overblijft is of de operatie ook iets duidelijk maakt over de krachtsverhoudingen binnen de nieuwe Amerikaanse regering.

Opvallend is dat de aanvallen plaatshadden kort voordat minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell op bezoek gaat in de regio. Powell, de man die als hoogst verantwoordelijke generaal Bush sr. wist te bewegen tot onder meer de overbrenging van een zware pantserdivisie van Duitsland naar Saoedi-Arabië alvorens het tegen Saddam op te nemen, staat bekend om zijn behoedzaamheid. Als jonge officier in Vietnam ervoer hij de dagelijkse bemoeienis van de politieke leiders in Washington met de details van de oorlogvoering als de belangrijkste oorzaak van het Amerikaanse debacle daar. Bij Powell beslist de politiek over oorlog en vrede, maar is het oorlogvoeren zelf een vak dat aan de ambachtslieden moet worden overgelaten. Vanuit die gedachte leidde hij de succesvolle bevrijding van Koeweit nadat hem op zijn aandringen een overmacht ter beschikking was gesteld.

Het doel van Powells reis is om althans in de regio de eenheid te herstellen en Saddam opnieuw te isoleren. De impasse die over Irak is ontstaan, leidt ertoe dat buurlanden weer toenadering zoeken tot het regime in Bagdad. Syrië, destijds lid van de 'alliantie voor een bevrijd Koeweit', heeft zelfs, met voorbijzien aan de VN-sancties die Saddam zijn opgelegd, een pijpleiding opengesteld voor het transport van Iraakse olie. Powells voornemen is nu het sanctieregime meer te richten op waar het eigenlijk om gaat: te verhinderen dat Irak zich met hulp van buiten herbewapent en zijn projecten voor massavernietigingswapens hervat. Voorwaarde voor een dergelijke toespitsing is wel dat Bagdad het nieuwe inspectieteam van de volkerenorganisatie toelaat.

Het is twijfelachtig of de jongste aanvallen op Bagdad Powells missie zullen vergemakkelijken. De kritiek die van alle zijden is losgebarsten - in het bijzonder van de kant van bondgenoten als Egypte, Saoedi-Arabië en Turkije - rechtvaardigt eerder de veronderstelling dat het Powell niet mee zal vallen de sancties zelfs maar aan de orde te stellen. Gesprekspartners zullen vooral willen weten of de raid werkelijk moet worden afgedaan als niet meer dan routine, of dat Amerika een definitieve confrontatie met Saddam in de zin heeft. Tenslotte heeft Washington niemand geconsulteerd alvorens tot de jongste operatie over te gaan. Zeker de landen die als uitvalsbasis dienen voor de acties boven Irak zullen op dit punt helderheid verlangen.

Achter de behoedzame Powell rijzen robuustere figuren op: minister van Defensie Rumsfeld voorop, vice-president Cheney als geloofwaardige tweede. Rumsfeld overtuigde kortgeleden bij een ontmoeting in München de NAVO-partners dat Amerika zijn ruimteschild hoe dan ook zal bouwen en dat tegenstribbelen geen zin heeft. Hij is voorstander van een hergroepering van de strijdkrachten, zodat geconcentreerd kan worden opgetreden in zaken die direct het nationale belang raken.

In zo'n afweging legt bijvoorbeeld onrust op de Balkan het gemakkelijk af tegen groeiende instabiliteit in het Midden-Oosten, meer in het bijzonder in en rondom de Golf. Bovendien moet het hinderlijk volgen van de geallieerde luchtpatrouilles door de met Chinese hulp verbeterde Iraakse luchtverdediging een welkome aanleiding zijn geweest om een paar signalen op rood te zetten. In ieder geval weet China nu dat Amerika zich in Irak niet houdt aan gemaakte afspraken en dat eventuele volgende operaties niet per definitie aan de vrijdag zijn gebonden.

De derde acteur is president Bush zelf. Àls de actie hem is voorgesteld als noodzakelijk om de veiligheid van de vliegers te verzekeren, kan zijn opmerking dat het een routine-operatie was hieruit worden verklaard. Maar Bush ging al uitleggend een stap verder. Hij meende dat Bagdad met het lastigvallen van geallieerde patrouilles de overeenkomst schond die Irak na zijn nederlaag in de Golfoorlog werd opgelegd. Dat zou de aanvallen op Bagdad politiek en volkenrechtelijk rechtvaardigen. Maar de no-fly zones werden naderhand en buiten de VN om ingesteld - de zone in het zuiden ter bescherming van sjiitische opstandelingen zelfs meer dan een jaar na beëindiging van de Golfoorlog. Met zijn onhistorische uiteenzetting vergrootte de president de verwarring over zijn uitgangspunten en doelstellingen.

In Washington worden doorgaans felle gevechten geleverd door de verschillende bureaucratieën onderling, en wedijveren de hoogste leiders met elkaar om de aandacht en de betrokkenheid van het staatshoofd. In de laatste termijn van Clinton zijn dergelijke tegenstellingen afgenomen, al was het maar omdat de president nauwelijks tijd had voor zijn adviseurs, anderen dan die hem raadden over zijn persoonlijke perikelen. Gezien de zware bezetting van de belangrijkste posten onder Bush zal dat anders worden. De salvo's tegen Bagdad leidden tegelijk de schotenwisseling in aan het thuisfront.

J.H.Sampiemon is commentator voor NRC Handelsblad.