Aids in Afrika

Artikelen Aidscongres

Wereld Aids Congres

---

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE
KAAPSTAD/JOHANNESBURG, 8 JULI. Zuid-Afrika, waar morgen de Wereld Aids Conferentie begint, heeft de hoogste aidscijfers ter wereld. De regering in Pretoria geeft intussen ruim baan aan wetenschappers die het verband tussen hiv en aids bestrijden.

Benjamin Tsosane (24) wordt vandaag begraven, Daniel Sello (21) ook, evenals Thulane Mayoni (18), Steven Matsoyiyane (20) en vele, vele andere jongeren in Soweto en andere townships van Zuid-Afrika. Hun advertenties, met foto's, stonden gisteren in het dagblad Sowetan. Zaterdag, begraafdag - zo is het sinds mensenheugenis geweest. Op de laatste dag van de week, als de minste mensen hoeven te werken, begraven de Zuid-Afrikanen hun doden. Maar niet eerder moesten families zoveel jongeren ten grave dragen, niet eerder was er een beest dat aids heet.

De cijfers in Johannesburg geven een goede indicatie: in 1994 hadden in de stad 15.000 begrafenissen en crematies plaats, vorig jaren waren dit er 70.000, bijna een vervijfvoudiging. En nog hoort men zelden dat er iemand aan aids is gestorven. 'Verscheidene aandoeningen' is een gebruikelijke omschrijving van de doodsoorzaak, die voor de goede verstaander genoeg zegt. Eind mei overleed ene Themba Khoza (41), een landelijk bekende politicus van de Inkatha partij, aan ,,diverse ziektes''. Toen een dagblad in Johannesburg 'onthulde' dat Khoza aan aids stierf reageerden zijn partij en familie furieus, er was natuurlijk niets van waar.

De cultuur van ontkenning van de feiten weerspiegelt zich in de opstelling van de Zuid-Afrikaanse regering. In officiële rapporten, die teruggaan tot begin jaren negentig, zag men de catastrofe al aankomen. Maar beleid werd er nauwelijks gevoerd, voorlichtingscampagnes hadden geen effect. ,,Zuid-Afrika heeft een patriarchale cultuur', zegt psycholoog en aids-onderzoeker Robert Teunissen, ,,mannen hebben traditioneel het recht om meer dan één vrouw te hebben en vrouwen moeten tegenover hun man hun mond houden. Ideale factorenvoor de verspreiding van een seksueel overdraaglijk virus.''

Teunissen, werkzaam aan de Medische Universiteit van Zuid-Afrika (Medunsa) vindt dat de Zuid-Afrikaanse regering schromelijk tekort is geschoten en een veel hardere en directere aanpak had moeten kiezen. ,,De mannen hier krijg je niet aan het condoom. Seks is nyama-nyama zeggen ze, vlees op vlees. Ook dat is een typisch cultuurverschijnsel, er mag niets tussen de man en vrouw zitten tijdens de gemeenschap. De traditionele leiders en de politici hadden hen moeten uitleggen dat de tijden zijn veranderd, dat ze nu wel een condoom moeten en mogen gebruiken omdat het van levensbelang is.''

Zuid-Afrika is nu volgens de organisatie van de Verenigde Naties die zich bezighoudt met aids-beleid (UNaids) het land met in absolute termen het hoogste aantal hiv-geïnfecteerden. Bijna twintig procent van de volwassen bevolking is seropositief, hetgeen neerkomt op bijna vier miljoen zielen. In vijf andere Afrikaanse landen ligt de infectiegraad hoger, maar is de populatie veel kleiner.

Hoewel de Zuid-Afrikaanse regering zich bewust is van de ernst van de situatie, zocht men de afgelopen maanden naar verklaringen, niet naar mogelijkheden om de epidemie te bestrijden. Zo 'ontdekte' president Thabo Mbeki dat er binnen de grote groep internationale wetenschappers die zich bezighoudt met aids-onderzoek een zeer kleine groep bestaat die het verband tussen het hiv-virus en aids bestrijdt of zelfs ontkent dat er sprake is van de ziekte aids. Om nog altijd onduidelijke redenen dook Mbeki, die zelf econoom is, hoogstpersoonlijk in de materie. Volgens Mbeki moet er een verklaring zijn voor het feit dat aids vooral Afrika heeft getroffen. Hij propageerde een ,,Afrikaanse oplossing voor een Afrikaans probleem''. Hiertoe installeerde hij een aids-panel, bestaande uit zogeheten dissidenten, die geen verband zien tussen hiv en aids, en orthodoxen, die dit verband wel zien. Deze week besloot het panel tot ,,verder onderzoek'', onder meer naar de betrouwbarheid van de hiv-test.

,,Een enorme ramp'', noemt het Amerikaanse panellid Dave Scordas de missie van Mbeki, we verprutsen tijd en geld en ik weet niet waarom.'' Robert Teunissen - geen panellid - ziet het grote probleem bij de president. ,,Mbeki durft niet meer toe te geven dat hij het fout heeft gezien, dat zou tot enorm gezichtsverlies leiden. Hij schilderde zichzelf in een hoekje en kan er niet meer uitkomen.''

Teunissen denkt dat het nu te laat is voor Zuid-Afrika, Scordas daarentegen denkt dat er nog hoop is, maar dan moet het roer wel radicaal om. De Verenigde Naties hebben berekend dat bij ongewijzigd beleid in Zuid-Afrika en uitgaande van de veronderstelling dat er voorlopig geen vaccin tegen aids wordt gevonden, de helft van de huidige 15-jarigen in het land hun 25ste levensjaar niet zullen halen. De levensverwachting in Zuid-Afrika zal in 2008 zijn gedaald tot 40 en de bevolking kan over tien tot vijftien jaar zijn teruggelopen met een kwart tot 30 miljoen mensen. Het aantal begrafenissen valt dan niet meer bij te houden.