VRIJDAG
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

Vloeistofdia

door Mark Duursma
Een achteloze zin uit de brief waarin staatssecretaris Van der Ploeg meedeelt dat hij het Instituut voor Beeldcultuur, toekomstige verzamelplaats voor fotografie, film en nieuwe media, in Rotterdam wil huisvesten. "Door de ontwikkeling van de techniek speelt de beeldcultuur in vrijwel alle facetten van het maatschappelijke en culturele leven een essentiële rol." Achteloos, omdat het zo'n open deur is. Hoewel? De beeldcultuur is dominant, maar of de ontwikkeling van de techniek daar nou zo'n grote rol in speelt?

Het toverwoord is digitalisering. Sinds Forrest Gump een hand gaf aan Kennedy en de dinosaurussen weer tot leven werden gewekt, is het beter elk beeld te wantrouwen. Waar en niet-waar bestaan niet meer, de manipulatie van het beeld is overal. Denken we.

The Matrix, science fiction-hitfilm met filosofische inslag, draait om dat bedrog. Machines uit een verre toekomst onderdrukken de menselijke soort door ze laten leven in een computerprogramma, gemodelleerd naar de wereld zoals wij die nu kennen. De reële wereld is een aftands ruimteschip in de riolen van een verwoeste planeet, de virtuele werkelijkheid is, iets killer belicht dan we gewend zijn, een Amerikaans aandoende stad uit 1999.

Opmerkelijk: in wat beschouwd wordt als een nieuwe standaard voor computergestuurd bioscoopvermaak, ziet de virtuele werkelijkheid er net zo uit als die van ons. Geen uitzinnig escapisme, maar vertrouwde beelden. Getemde fantasie. Virtual reality moet herkenbaar zijn, anders werkt het niet. Iedereen die op dit vlak iets anders heeft geprobeerd, kwam niet verder dan psychedelische vloeistofdia's. Bovendien: ondanks alle digitale geintjes wordt er in The Matrix opvallend veel ouderwets geknokt en geschoten.

Digitalisering heeft het aandeel van de techniek in films vergroot, maar de beeldtaal is er niet door veranderd. Hetzelfde geldt voor fotografie. Meer gemak, maar niet de geboorte van een nieuw medium. Hooguit van een nieuw genre. Erecodes weerhouden fotografen van gesjoemel achter de computer. En als ze een enkele keer zwichten voor de verleiding krijgen ze iedereen over zich heen. De Engelse hoffotograaf die op verzoek van bruidegom Prins Edward de verveelde blik van diens neefje verving door een stralende glimlach, kan er sinds deze week over meepraten. Hoe meer mogelijkheden voor manipulatie, hoe meer verlangen naar authenticiteit.

De ontwikkeling van de techniek, de digitalisering van het beeld, is de inhoudelijke motivatie voor het samenvoegen van foto en film in het Instituut voor de Beeldcultuur. Tot nu toe heeft de 'digitale revolutie' echter meer praktische dan wezenlijke consequenties voor het beeld in foto en film. Van versmelting van beide kunstvormen door digitalisering is geen sprake. Het belangrijkste motief om te fuseren is een misverstand.

(Uit Cultureel Supplement van 25 juni 1999 )