DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

7 september 1998

Schertsfiguren

Het eerste paarse kabinet zadelde Nederland postuum op met erfenissen aan twee schertsfiguren, waardoor het lachen om hen ons nog eens zal vergaan. Willem Oltmans kreeg ruim een miljoen gulden aangeboden voor vermeende breidel door de staat van zijn 'journalistieke' werkzaamheden (die hij parmantig weigerde) en Bart de Graaff ontving de aspirant-status voor zijn 'omroep' BNN (die hij verbaasd aanvaardde).

Gisteren waren op de televisie beide begunstigden te zien. Oltmans ontsloot voor een tv-ploeg van Netwerk de kluis in de Koninklijke Bibliotheek waar zijn dagboeken worden bewaard. Eens zal de waarheid naar boven komen, sprak hij dreigend terwijl hij veelbetekend klopjes gaf op de ruggen van zijn rijk geïllustreerde cahiers. Maar wat wàs die waarheid, wie zàten hem nu decennia lang dwars, en waaròm? Netwerk maakte een intrigerend portret van een man die, voortgestuwd door een mengsel van bewondering voor verre machthebbers en verongelijktheid jegens het vaderland, zijn leven en fortuin verspilde aan de fabricage een onontwarbare kluwen.

In de rol van dagopener en -sluiter van het eerste uur BNN-zendtijd wenste oud-staatssecretaris van Cultuur Aad Nuis de 'voorzitter' van de aspirant-omroep succes. Vervolgens zagen we wat deze 'jongerenomroep' zoal vermag. Om het in het jofele BNN-jargon uit te drukken: 'Daar was ik niet blij mee.' Of: 'Daar werd ik niet vrolijk van.' Het omroepje adverteerde met bekende tv-gezichten en plakte over de ogen daarvan een zwarte streep met de mededeling: 'Oh Nee!', met als pay-off: 'Niet bij BNN.' Dat suggereerde een buitengewoon originele aanpak en inhoud.

Wat de BNN liet zien was zo oud als de weg naar Hilversum, en ook nog gestoken in een morsig jasje. De voorzitter had in een bakje aan een hijskraan plaatsgenomen om zich door mensen in een reuzenrad te laten complimenteren. Met dank aan 'De Hoogwerker' van VPRO's Peter Flik en Cor Galis, alweer bijna twee decennia geleden. Er was meer VPRO-achtigs aan het eerste BNN-uur: een toffe jongeman die bij een perspresentatie brutale en kwasi-serieuze vragen op TROS-coryfeeën afvuurde, daarbij snaaks de camera inkijkend. Wat vroeger voor 'gedurfd' doorging is nu een cliché. De wijze waarop Bart de Graaff (ook weer kwasi-)ontsteld op de doerak reageerde, was geënt op de rolverdeling tussen het voormalige Veronica-duo Spaan en Vermeegen. Het programma met de niet-bestaande dieren ('masturbeer', 'orgasmus') was geïnspireerd door André van Duin, maar dan vele malen meliger en banaler. En zo maar voorts.

Niets is wat het in eerste instantie lijkt te zijn, bij BNN. Maar ook dat refrein is eerder gezongen. Het 'programma' van de dierenprofessor ontpopte zich als een bewegende cartoon uit De Lach, een 'reportage' over de bezetting van België mondde uit in een guitig gesprekje met minister van defensie De Grave en bij een bezoek aan de concurrentie werd de netcoördinator van Nederland 1 zijn kamer uitgewerkt. Een kenmerk van jongeren is om autoriteiten in hun hemd te willen zetten, dat lesje hebben ze bij BNN uit hun hoofd geleerd. Dus lieten ze de voormalige staatssecretaris, als Jan Klaassen in zijn poppenkast, een jubelende tekst over de aspirant-omroep voorlezen.

Maar omdat de gezagsdragers ook hun media-lesje hebben geleerd, maken zij dankbaar gebruik van de door BNN ter beschikking gestelde zendtijd. Daar moet het nieuwe omroepje het in werkelijkheid van hebben: politici, artiesten en sportlieden die zich, ter meerdere eer en glorie van zichzelf, de speldenprikjes van de BNN-kabouters laten welgevallen.

Vergeleken bij Bart de Graaff is Willem Oltmans een man van formaat.