Zijn eerste ruzie met het partij-establishment heeft de nieuwe Japanse premier Koizumi al achter de rug. Over benoemingen. Deze wekken overigens wel enige verbazing.

Door onze correspondent HANS VAN DER LUGT

TOKIO, 27 APRIL. De nieuwe premier van Japan, Junichiro Koizumi, heeft zijn eerste ruzie met zijn partijgenoten achter de rug. Aanleiding waren zijn kabinets- en partijbenoemingen van de afgelopen dagen. Deze eerste slag heeft hij gewonnen maar de oorlog tegen 'oud-Japan' begint nu pas.

Koizumi heeft beloofd "Japan te veranderen door de LDP te veranderen". De noodzaak van verandering van de partij die al decennia op het pluche zit, ligt in de totale afwezigheid van leiderschap in veranderende tijden - die daar juist om vragen. De gemiddelde ambtstermijn van ministers is korter dan een jaar en kabinetszittingen duren slechts enkele tientallen minuten. De agenda wordt vooraf goedgekeurd door het 'schaduwkabinet' van de verzamelde secretarissen-generaal van alle ministeries. De premier heeft pas sinds kort voor het eerst expliciet het recht zelf voorstellen te doen in kabinetsvergaderingen.

Om zelf actief beleid te gaan ontwikkelen wilde Koizumi ten eerste mensen met enig verstand van zaken op de juiste post neerzetten. De gebruikelijke gang van zaken in de partij was dat interne partijfacties besloten wie uit hun groep in aanmerking kwam voor een post, gebaseerd op het aantal jaren als parlementslid. Koizumi heeft de oorlog verklaard aan de facties, de factieleidingen gepasseerd en kandidaten direct zelf opgebeld met de vraag of ze lid van zijn team wilden worden.

Typerend is het incident rond Takeo Hiranuma, woensdag. Koizumi vroeg hem een topfunctie in de partij op zich te nemen. Hiranuma vroeg toestemming aan zijn factieleider, die in woede ontstak omdat hij was gepasseerd en zei dat het niet goed voor Hiranuma's toekomst zou zijn als hij accepteerde. De 61-jarige Hiranuma liet vervolgens Koizumi weten dat hij niet op het verzoek in kon gaan. Koizumi passeerde de factie vervolgens geheel bij het vergeven van topfuncties in de partij.

Dergelijke strubbelingen hebben geleid tot de eerste uitspraken binnen de LDP dat de steun voor Koizumi wellicht moet worden ingetrokken. Maar hij heeft het partijleiderschap gewonnen op een golf van publieke steun en het zou op dit moment levensgevaarlijk zijn daar tegenin te gaan. Over drie maanden zijn er verkiezingen voor het Hogerhuis en Koizumi is de enige hoop voor de LDP op een redelijk resultaat.

Het Japanse publiek is uitermate sceptisch dat er echt wat zal veranderen omdat dat al zo vaak is beloofd. Om de kiezerssteun vast te houden moet Koizumi vrijwel elke week een nieuwe stunt uit z'n hoed toveren. "Hij zit op een fiets en moet blijven trappen om niet om te vallen", aldus Gerald Curtis, hoogleraar aan Columbia University en een autoriteit op het gebied van Japanse politiek, in een gesprek met buitenlandse correspondenten in Tokio.

De belangrijkste lokker voor de kiezer in het nieuwe kabinet is de zeer populaire Makiko Tanaka die nimmer een blad voor de mond neemt. Een week geleden beschreef zij in een opgewonden toespraak de beroerte vorig jaar van wijlen premier Keizo Obuchi - een stereotype LDP-premier zonder eigen ideeën - als een typisch geval van 'eigen schuld, dikke bult' omdat hij het land met torenhoge schulden opzadelde om de economie een beetje op te krikken. De kiezer geniet zoals zij de partijbonzen hun plaats weet te wijzen.

Niemand is verbaasd dat Tanaka in het kabinet is terechtgekomen. Wel wekte de post buitenland verbazing. Het is noch haar specialisme, noch een post waar kwesties aan de orde komen die veel lokale aandacht trekken zodat haar populariteit als wapen kan worden gebruikt. Zo zijn er meer vragen over Koizumi's benoemingen. Bijvoorbeeld over die van de 79-jarige Masajuro Shiokawa op Financiën, die meteen al toegaf zich niet als specialist te beschouwen. Onder de aanhangers van Koizumi in de partij zijn er toch jonge veertigers die dat wèl zijn?

De kans dat Koizumi succes heeft met zijn plannen voor hervorming van politiek en economie is volgens hoogleraar Curtis beperkt. "Hij moet zijn partijleden overtuigen dat de tijden echt zijn veranderd." Er is een kans dat het oude establishment Koizumi weer ten val brengt en terugvalt op de oude steungroepen zoals boeren en middenstanders. "Dan wordt het echt interessant, want dan zal de LDP uiteenvallen", meent Curtis. "Het enige dat nu duidelijk is, is dat de Japanse politiek nooit meer terugkeert naar de toestand die drie weken geleden nog bestond."