'Het loopt vast met een sisser af'

Uit Rusland komen berichten over toenemende druk van het Kremlin op de media. Derk Sauer erkent dat er problemen zijn. Maar die zijn lang niet zo groot als het Westerse publiek wordt voorgeschoteld.

Door onze correspondent COEN VAN ZWOL

MOSKOU, 27 APRIL. Tijdens het foto's maken op de brug bij het Kremlin dansen twee lijfwachten hun berendans rond Derk Sauer. De hand halverwege het verborgen vuurwapen manoeuvreren zij zich in de vuurlinie van elke voorbijganger. "Die jongens zijn nog van Gorbatsjov geweest", zegt de Nederlandse mediatycoon.

De afgelopen maand was niet "de gemakkelijkste tijd", erkent hij. Sinds hoofdredacteur Maksim Maslakov van de Russische Playboy op 15 maart een schot hagel in het onderlichaam kreeg, vertoont Sauer zich nergens zonder lijfwacht. De aanslag, zo denkt hij, heeft te maken met de eis van een agentschap om exclusief modellen te leveren aan Independent Media, zijn media-imperium. "Exclusiviteit, geen sprake van. Maar het is een gewelddadige wereld, die modellenbureaus."

In vijfsterrenhotel Baltschug Kempinski lijkt geen vuiltje aan de lucht. Twintigers en dertigers, de gouden jeugd van de Russische advertentiewereld, vormen deze ochtend Sauers gehoor. Het jaar 2000 was fantastisch, zegt hij, 2001 wordt nog beter. Waarna een serie goed gekozen taart- en staafdiagrammen de ijzersterke marktpositie van Independent Media moeten aantonen. Meer dan zes miljoen lezers. Zeventig procent van de Russische advertentiemarkt in mannenbladen, 55 procent bij vrouwenbladen. Achttien titels, met als trekkers Cosmopolitan, Playboy, Men's Health. De internet- activiteiten business.ru en eStart "waar we nog steeds heel opgewonden over zijn".

Hartverwarmend optimisme is Sauers handelsmerk. Periodiek verwijt hij het Nederlands correspondentendom Rusland in veel te grauwe kleuren te schilderen. "Zo'n Peter d'Hamecourt, die al tien jaar roept dat Rusland op de rand van de afgrond wankelt. Wanneer dondert het land er dan eens in?" Sauer zelf wekt vrij consequent de indruk dat zelfs de diepste Russische beerput naar viooltjes ruikt.

Toch zijn aanslagen momenteel niet zijn enige zorg. Is er onder Poetin nog zoiets mogelijk als Independent Media? Deze maand werd het Media Most-imperium van de in ongenade gevallen oligarch Vladimir Goesinski ontmanteld en diens tv-zender NTV namens het Kremlin overgenomen door aardgasgigant Gazprom. Sauer is daar niet rouwig om, integendeel. Media van zakentyconen als Goesinski en Berezovski zijn noch vrij noch onafhankelijk, vindt hij. Ze werden groot als spreekbuis van het Kremlin en van hun broodheren, teerden op staatsgunsten en leningen. "De komende tijd verwacht ik een sterkere greep van de staat, maar ook de opkomst van uitgevers die gewoon bladen willen uitgeven, zonder bijbedoelingen."

Uitgevers als Sauer dus. Hij is momenteel in gesprek met mogelijke 'strategische partners' voor Independent Media. Hij zegt dat zich inmiddels twintig kandidaten hebben gemeld. Een Russische partner is wat hem betreft uitgesloten. In 1996 kreeg Independent Media behoefte aan een 'dak', zoals dat in modern Russisch heet: een beschermheer tegen overheidsdruk of van de 'babymaffia' (Sauers woorden). De oligarch Michail Chodorkovski van oliemaatschappij Joekos kreeg tien procent. En daarbij moet het blijven wat betreft de Russische invloed, aldus Sauer. Internetkrant Gazeta.ru schreef onlangs dat Boris Jordan hoog op de kandidatenlijst staat. Deze Amerikaanse financier staat in kwade reuk sinds hij de leiding van het rebelse tv-station NTV overnam. De krachten achter Jordan - Gazprom, het Kremlin - zouden het Russische imago in het buitenland willen oppoetsen via Sauers' zakenkrant Vedemosti (waarin The Wall Street Journal en Financial Times participeren - en The Moscow Times, de Engelstalige krant waarmee het allemaal begon voor Independent Media. Sauer ontkent. Al is Jordan een oude bekende, Sauer gaat niet met hem in zee. "Als partner is Jordan absoluut niet acceptabel. Hij vertegenwoordigt Gazprom, hij is Gazprom." Sauer hoopt op een buitenlands mediaconcern dat hem aan nieuwe titels kan helpen voor de Russische markt. Iets in de orde van Bertelsmann, de naam die het vaakst valt.

Maar de politiek is in Rusland nooit ver weg. Gisteren nam de Doema, de Russische Tweede Kamer, een wetsvoorstel aan dat buitenlanders verbiedt media te controleren. Televisie, radio of gedrukte media: nergens mag een buitenlander meer dan 50 procent bezitten. Als dat doorgaat, heeft Sauer een probleem: Independent Media is voor 90 procent in Nederlandse handen. Dan moet hij zijn belang onder dwang verkopen of verbergen in een web van mantelfirma's. "Ik denk dat het met een sisser afloopt, of dat de wet alleen op televisie wordt toegepast. Maar goed, het is een heel slechts signaal voor buitenlandse investeerders."

Ook Independent Media had zijn aanvaringen met het Kremlin. Als een van de weinige Russische media volgde The Moscow Times in 1999 de Tsjetsjeense oorlog kritisch. "Ministers waarschuwen je op een receptie dat ze wel erg veel last van je hebben. Er ontstaan administratieve problemen, waardoor 400.000 exemplaren van Cosmopolitan opeens twee weken in het warenhuis blijven liggen. De belastingpolitie valt bij je binnen."

Sauer zegt niet te weten of het met Tsjetsjenië samenhing, maar eind 1999 stormden de locale FIOD met bivakmutsen en machinegeweren weer eens binnen. "Op zich gebeurt dat met bizarre regelmaat. Hoe meer belasting je betaalt, hoe vaker. Als je miljoenen betaalt, redeneren ze dat je wel heel veel te verbergen hebt." Dit leek ernstiger. Of de uitgever 9 miljoen dollar achterstallige belasting wilde betalen: elke keer als een product in een blad was genoemd, was dat immers een advertentie.

Onlangs stelde een rechter Sauer in het gelijk. Een bemoedigend teken dat het goed gaat met de onafhankelijke rechtspraak, meent hij. Zijn critici zien dat anders. The Moscow Times zou gezwicht zijn voor het Kremlin en het accent in de berichtgeving van politiek naar de (veiligere) economie verplaatsen. Onzin, zegt Sauer. "Ik hamer inderdaad op meer economie. Maar dat komt omdat onze lezers zakenlui zijn, die vinden dat interessant. Lees nou gewoon The Moscow Times. Zijn we minder kritisch? Ik dacht van niet." Hoe hij onder de druk van staatswege uitkomt? "Jullie willen natuurlijk horen dat je iemand omkoopt of naar de mond praat", zegt Sauer. "Zo gaat dat niet. Je moet elk probleem apart oplossen. Brandjes blussen, dat is wat ik doe."