Het conflict tussen de NS-directie en bonden lijkt onoplosbaar. Vijf experts geven hun advies. Bezinning in de door verkeersminister Tineke Netelenbos afgekondigde 'afkoelingsperiode'.

Door een onzer redacteuren

Iemand moet geofferd worden

Mickey Huibregtsen (voormalig topman McKinsey & Company): ,,Hoe het probleem bij de NS kan worden opgelost? ... Oh my God ... Het is een kwestie van vertrouwen. Het vertrouwen is weg en dat moet worden hersteld. Hoe vertrouwen wordt hersteld? Door contact. Hoe maak je contact? Door je bloot te geven. Er is geen slim doordachte handreiking te geven. Het gaat om simpele dingen. Een goed gesprek bij een goede maaltijd. Zoiets.
Het probleem ligt niet bij de bonden. Het probleem ligt bij individuen. De bonden reageren rationeel, maar een groot aantal medewerkers van de NS reageren erg emotioneel.
Ik vrees dat er iemand geofferd zal moeten worden, dat zie je vaker in dit soort situaties. Neen, ik noem geen namen. Het zou mooi zijn als het kan worden voorkomen, maar daarvoor zit het wantrouwen te diep. Helaas.''

Mijn advies is een psychiater

Leo Ploeger (president-directeur van de Nederlandse Spoorwegen 1979-1992): ,,De geschiedenis herhaalt zich. In 1984 hadden we met de bonden een conflict over hetzelfde onderwerp; het rondje om de kerk. We hebben het niet kunnen oplossen en we wilden geen stakingen; dus hebben we het erbij laten zitten. In 1983 hadden we al zes à zeven weken acties gehad. Die waren weliswaar niet tegen ons gericht, maar tegen ‘Den Haag'. Die arbeidsonrust eind 1983 was de hinderlijkste periode die echt aan me heeft geknaagd. Toen werd over de rug van het bedrijf door het personeel een loonconflict met Den Haag uitgevochten. Ik heb me op beide partijen kwaad gemaakt, maar we stonden machteloos. De treinreiziger was wel de dupe. We hebben toen de toenmalige commissaris van de koningin van Zuid-Holland, Schelto Patijn, gevraagd om te bemiddelen. Zonder resultaat overigens.
Mijn advies voor het huidigde conflict: een relatie-psycholoog, of beter een relatie-psychiater. Het diepe wantrouwen dat tussen NS-directie en de bonden bestaat, moet bespreekbaar worden gemaakt. Wanneer de partijen weer een basis van vertrouwen hebben, kan gewerkt worden aan een oplossing.
Er moet niet iemand worden ingehuurd die met allerlei slimme technische opzetjes komt. De partijen moeten weer echt praten, onderhandelen, respect kunnen opbrengen voor elkaar positie. Er moet weer een variant worden gevonden op het poldermodel.''

Laat ze een borrel drinken

Annemieke Roobeek (hoogleraar strategisch management Universiteit Nijenrode en hoogleraar complexe vraagstukken Universiteit van Amsterdam): ,,Ik heb het gevoel dat men zich steeds dieper aan het ingraven is. Bezinnen is prima, dat doen meer Nederlanders met Pasen, maar ik denk dat we na drie dagen bezinnen wéér met z'n allen twee dagen in de file staan. Volgens mij kunnen we er morgen uit zijn. Ik denk dat er opnieuw naar die dienstroosters moet worden gekeken. Een machinist hoeft echt niet van Sappemeer tot Goes in de trein te zitten. Er zijn bijvoorbeeld combinaties denkbaar van lange en korte ritten. Er zou een creatieve oplossing bedacht moeten worden. Dat kunnen mensen doen die verstand hebben van logistiek. Je móet op zo'n manier met een bevredigend voorstel kunnen komen. Het gaat niet over geld, het gaat over de inhoud van werk, en dat moet je heel serieus nemen.
Maar het gaat natuurlijk niet alleen om die dienstroosters. Het gaat om de verschillende posities van de bonden: de rekkelijken, de preciezen, de radicalen. Een simpele oplossing met de dienstroosters zou een opening kunnen zijn naar een gesprek over het grote verhaal erachter. Je zou het speels moeten aanpakken. Laat Gerardjan Rijnders van toneelgroep Amsterdam maar eens met ze aan de slag gaan. Dan zal er gelachen worden, hij zal ze een spiegel voorhouden. En daarna moeten ze met z'n allen een borrel gaan drinken. Ik geloof niet in dat zwaarwichtige gedoe, in nachtenlang vergaderen.''

Je moet ze nog één kans geven

Roel Pieper (internethoogleraar Universiteit Twente en auteur van een deze week gepubliceerd rapport over kilometerheffing op de Nederlandse wegen): ,,Het eerste woord dat bij me opkomt, als ik aan dat conflict denk, is: koppigheid. Domme koppigheid bij alle betrokkenen. De emoties zijn zo hoog opgespeeld dat redelijk overleg nu wel heel moeilijk is geworden. Een adempauze lijkt me nu inderdaad het enige wat je kunt voorstellen. Er even niet over zeuren, die onnodige emoties laten wegebben. En daarna? Daarna zul je denk ik toch weer één of twee personen moeten aanwijzen die er niet te dicht bij staan, maar wel genoeg macht hebben. Bindende arbitrage, dat is denk ik het enige wat nog werkt.
Alle betrokkenen hebben zich nu gediskwalificeerd, vind ik. Misschien moet je ze, na de afkoelperiode - een week lijkt me goed - nog één keer een kans geven, je kunt ze vragen of ze het nog één keer zelf kunnen proberen, maar dan moet je met die mensen van buiten komen. Waarom ik denk dat dat nu wel zou lukken, na de mislukte poging van Blankert en Stekelenburg? Het was toen al erg emotioneel geworden, door allerlei insinuaties. Na zo'n bezinningsperiode zou je het nog een keer kunnen proberen. Ik denk dat nu uit het oog verloren wordt dat de NS en het openbaar vervoer in een heel moeilijke hoek zitten. Ze verliezen klanten, en dat is zo ongeveer het domste wat je als bedrijf kunt doen.''

Directeur mag iets milder zijn

Max Rood (emeritus hoogleraar sociaal recht en de laatste jaren vaak ingeschakeld als bemiddelaar of adviseur bij slepende sociale conflicten; waaronder het taxiconflict in Amsterdam): ,,De conflictpartijen zouden moeten beginnen met het herstellen van het vertrouwen. Een benen-op-de-tafelgesprek, zoals Joop den Uyl het zou omschrijven. Weg van alle media, elkaar de waarheid zeggen. Daar kan een bemiddelaar, een gespreksleider, een belangrijke rol bij spelen. Je moet het wantrouwen proberen weg te nemen.
Wanneer er weer een basis van vertrouwen is, kun je de zaak zelf - het zogenoemde rondje om de kerk - ter sprake brengen. Dan kun je weer zoeken naar het compromis, naar het bindende element tussen de strijdende partijen.
Complicerende factor is dat de vakbeweging geen unisono geluid laat horen. De verschillende bonden zijn verdeeld, de achterban ook, en dat maakt het moeilijk om weer greep te krijgen op de situatie.
Belangrijk is ook de uitstraling, het imago. Ik zag de president-directeur op televisie en hij zei dat hij nog goed sliep. De Nederlandse Spoorwegen is een bedrijf van ons allemaal, de hele samenleving is bezorgd, maar president-directeur Huisinga van NS toonde dat niet. Het zou verstandig zijn als hij een iets mildere houding zou uitstralen.''