NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

GIJS SCHOLTEN VAN ASCHAT
Op dinsdagavond halfacht ging bij ons de radio aan. Dan luisterden we met de hele familie naar Biels en Co, een hoorspel over het wel en wee van een aannemersbedrijf. Ko van Dijk speelde Biels, de aannemer, die altijd in de problemen kwam. Hij deed dat op zijn eigen wijze, zette de rol naar zijn hand, keek niet op een woordje meer of minder.

Ik stel me voor dat als er in het script stond 'ik liep naar binnen en ik schrok me dood', dat hij er van maakte: 'nou ja zeg, ik liep daar dus naar binnen, begrijp je, ik kom daar dus binnen en ik schrik me toch dóód zeg'. Biels werd bij ons aan tafel veel geciteerd. Pas in 1973 - ik was 13 - zag ik hem voor het eerst spelen, in de Agnietenhof te Tiel, samen met Guus Hermus in Cyrano de Bergerac. Ik was erg onder de indruk.

De documentaire Ko van Dijk, spelen met hartstocht bevestigt de verhalen die er onder oudere collega's over hem de ronde doen. Een groot acteur, met een enorme speeldrift die, als-ie daar zin in had, prachtig kon spelen. Een royale collega als hij je zag zitten, maar een etter als hij de pest aan je had. Zo vertelde Eric Schneider me eens hoe hij geleden heeft toen Ko zijn stiefvader Claudius speelde in Hamlet. Als Eric aan een grote monoloog wilde beginnen, hoorde hij Ko keten achter op het toneel. Ko had weinig speeltijd, hij verveelde zich. In Spelen met hartstocht wordt ook ruim aandacht gegeven aan zijn zes huwelijken en zijn vele seksuele escapades. Verschillende collega's vertellen sappige details, en bij een enkeling denk je: look who's talking. Maar goed, zo bont als Ko het maakte - dat doen wij hem niet meer na. Wat dat betreft is er veel veranderd in het toneelwereldje. De tijd dat er 'Moeders, houd uw dochters binnen, mannen waak over uw vrouwen; de komedianten zijn weer in de stad' werd geroepen, is voorgoed voorbij. Daarbij komt dat het toneel een kwart eeuw geleden nog een dagtaak was: repeteren, bus in, spelen, hotel in, enzovoort. Een leven daarnaast bestond niet, dus om seksueel een beetje aan je trekken te komen was je aangewezen op collega's en aanverwante artikelen. Het resultaat: diverse kinderen van wie pas na enige jaren kon worden vastgesteld door welke acteur ze waren verwekt.

Waar acteren nu een beroep is, was het voor Ko van Dijk een manier van leven. De makers van de documentaire zijn er in geslaagd iets van dat leven te vangen. Aangrijpend is vooral de periode na zijn laatste scheiding, als Van Dijk wanhopig probeert een goede vader te zijn. De manier waarop hij zijn jonge zoontje knuffelt, verraadt iets van de veelvraat die hij was. Rollen en vrouwen verslond hij met huid en haar, onmatig, nimmer bevredigd, snel uitgekeken op het oude, hunkerend naar het nieuwe. Veel acteurs kunnen nog iets leren van de overgave waarmee Van Dijk kon spelen, lang voordat the method en vogue was. Wie hem met Paul Steenbergen in Mooi weer vandaag ziet spelen, kan niet anders dan concluderen dat zijn spel na dertig jaar nog altijd niet aan schoonheid en zeggingskracht heeft ingeboet.

Er wordt in de documentaire gesuggereerd dat hij iets incestueus met zijn moeder had. De dochter en kleinzoon van Ko's moeder ontkrachten dat in een persbericht; de waarheid is gecompliceerder. Dat vraagt om een vervolg: Ko van Dijk, The True Story.

Eigenlijk wordt het tijd om de hele toneelgeschiedenis van de vorige eeuw vast te leggen in een aantal goedgemaakte documentaires, zodat ook toekomstige acteurs en regisseurs weten uit welke traditie ze voortkomen. Nu zijn de mensen die het na kunnen vertellen nog in leven. Het lijkt me een prachtig project voor het Joop van den Ende Fonds, aangezien we van de overheid op dat front weinig te verwachten hebben. De makers van Spelen met hartstocht geven het goede voorbeeld, hoewel ik een diepgaande analyse van Van Dijks toneeltalent, tussen alle vermakelijke anekdotes miste. Maar als je hoort hoe weinig interesse de omroepen toonden voor dit project is dat misschien wat veel gevraagd.

Ko van Dijk - spelen met hartstocht, zondag, NPS, Ned.3, 19.30-20.30u.