Door MENNO STEKETEE
Een spionagevliegtuig van de VS vol geheime apparaten is gisteren in handen gevallen van China. Waarom de Chinezen nieuwsgierig zijn naar de inhoud.

ROTTERDAM, 2 APRIL. Zodra militaire woordvoerders spreken van een "routine-missies" is er meestal iets opmerkelijks aan de hand. Het Amerikaanse EP-3E spionagevliegtuig dat gisteren boven de Zuid-Chinese Zee in botsing kwam met een Chinees onderscheppingsjager is een uitzonderlijk vliegtuig. En zijn missie was dat ook.

Het viermotorige toestel, een variant van het maritiem patrouillevliegtuig Orion, is volgestouwd met apparatuur die van grote afstand draadloze communicatie kan registreren. De Amerikaanse marine heeft maar acht van de toestellen in dienst. Het kan een afstand van drieduizend zeemijl overbruggen en ook nog een paar uur blijven rondcirkelen. Deze EP-3E was afkomstig van het Japanse eiland Okinawa.

De 24-koppige bemanning van de EP-3E was waarschijnlijk geïnteresseerd in de militaire activiteiten op het eiland Hainan. De Chinese strijdkrachten hebben hier veel steunpunten gebouwd, omdat het eiland een 'bruggehoofd' vormt in de Zuid-Chinese Zee. China heeft in het gehele zeegebied territoriale eisen. Doordat het spionagetoestel op een militair vliegveld op Hainan is geland, dreigen de spionagerollen nu te worden omgekeerd. De EP-3E is wat betreft militaire geheimen te vergelijken met de vorig jaar gezonken Russisch onderzeeër Koersk. Wanneer de Chinezen het bereik en de nauwkeurigheid van de elektronische 'snuffel'-apparatuur te weten zouden komen, zouden ze tegenmaatregelen kunnen nemen. Ook de databanken met technische gegevens over bijvoorbeeld Chinese radar- en telecommunicatieapparatuur bevatten een schat aan gevoelige informatie. De VS hebben niet voor niets aangedrongen op onmiddellijke teruggave van het vliegtuig. Overigens zijn dit soort toestellen uitgerust met een knop waarmee de belangrijkste bestanden in mum van tijd zijn te wissen. De hardware kan daarentegen niet makkelijk worden vernietigd.

Of China het vliegtuig teruggeeft voor of na technici dit hebben geïnspecteerd, hangt af van een complexe afweging van militaire en diplomatieke kosten en baten. De opbrengst van een grondige inspectie zal, dankzij de delete-knop, misschién weinig opleveren, maar zéker een grote rel met de VS veroorzaken. Het Amerikaanse spionagevliegtuig heeft weliswaar een 'passieve' afluisterrol, maar dat neemt niet weg dat het een militaire reactie van China heeft willen provoceren. Immers, het uitlokken van een respons van de Chinese strijdkrachten resulteert in verhoogde militaire activiteiten in de ether: precies waar de EP-3E naar op zoek was. Dit soort missies worden ferret-flights genoemd, fret-vluchten, naar de analogie met het roofdiertje dat konijnen uit hun holen jaagt. Het is niet ongebruikelijk dat fret-vliegtuigen een koers volgen die hen in het nationale luchtruim van de 'tegenstander' lijkt de doen belanden. Een respons kan dan niet uitblijven.

Voor dit type ontmoetingen in de lucht bestaan gedragsregels, waarvan de belangrijkste is: afstand houden. Wie schuldig is aan de botsing boven de Zuid-Chinese Zee is onduidelijk. Wel lijkt het onwaarschijnlijk dat de piloot van de peperdure EP3E, zoals de Chinezen beweren, met twee dozijn man aan boord de Chinese onderscheppingsjager moedwillig heeft geramd - al was het alleen maar omdat de viermotorige kist veel trager is dan de Chinese straaljagers. De VS en de Sovjet-Unie vlogen tijdens de 'fret'-vluchten met grote regelmaat langs, of net in elkaars luchtruim. Dat liep vaak verkeerd af. Verschillende vliegtuigen van de VS zijn daarbij neergeschoten. Andere Amerikaanse spionagetoestellen in de nabijheid zagen soms dat bemanningsleden zich met een parachute wisten te redden. Maar wat met hen is gebeurd, is een van de laatste geheimen van de Koude Oorlog. Het is ook niet voor het eerst dat luchtbotsingen bij dit soort missies voorvallen. Eind jaren tachtig ramde een Russische Su-27 gevechtsvliegtuig een Noorse Orion boven de Barentsz-Zee. Eén van de propellers van het Noorse vliegtuig werd zwaar beschadigd. Die hangt nu als trofee in de officiersmess van het squadron op de luchtmachtbasis van Andoya.