ANNA VISSER
De dramaserie Wilhelmina, die maandag begint, zal bij met name oudere kijkers veel herkenning oproepen. Hoofdrolspeelster Anne-Wil Blankers ís Wilhelmina.

De televisiestoeltjes voor de twee jongste kinderen stonden klaar. Het was woensdag en dat betekende: kijken naar Dennis, de Belgisch- Nederlandse jeugdserie. "Vandaag niet", sprak de vader. " Prinses Wilhelmina is vannacht overleden." In zijn ogen stonden tranen. Het was woensdag 28 november 1962. Die nacht was de 'Moeder des Vaderlands' om 00. 59 uur in haar slaap overleden.

"Een schrik waart door Nederland. Zij die gedurende een halve eeuw het symbool was van trouw aan het vaderland, heeft Haar leven op aarde beeïndigd. En in de harten van ongetelden, die vroeger Haar onderdanen waren, trillen smart en weemoed, omdat thans een schone periode voorgoed ten einde komt. De nobele Vrouwe, die als Prinses Wilhelmina in ons midden leefde, is niet meer. Maar als 'Koningin Wilhelmina' zal Haar naam voortleven in de annalen van dit land", schreef het Algemeen Handelsblad. In het land hingen de vlaggen halfstok, vorstenhuizen betuigden hun deelneming en aan het Deense hof werd van 28 november tot en met 4 december rouw aangenomen.

Groter verschil met de sfeer in het land ten tijde van het overlijden van koning Willem III, de vader van Wilhemina, is nauwelijks denkbaar. Al jaren voor zijn overlijden, in 1890, zwol de golf van kritiek aan op zijn invulling van het koningschap. "Onze koning is een koning bij de gratie Gods, doch in geen andere zin dan waarin ook 's konings kleermaker aan de goddelijke genade het aanzijn dankt", schreef Busken Huet reeds in 1865. "Toen koning Willem III in 1890 stierf, viel zijn weduwe Emma de taak toe om als regentes over de tienjarige troonopvolgster 'Willemientje' de haveloos gerafelde band tussen Nederland en Oranje te herstellen. Daarin slaagde zij dankzij haar scherpe intuïtie en raffinement. Zij pakte de draad weer op zoals die bij Willem de Zwijger was begonnen: zij diende de ministers", aldus M.G. Schenk en M. van Herk in Juliana, vorstin naast de rode loper.

In acht jaar werd Wilhelmina klaar gestoomd voor het koningschap. Voor haar poppen was geen plaats meer, daarvoor in de plaats kwamen lessen, véél lessen in onder meer staatsrecht. In de vierdelige dramaserie Wilhelmina, die de NCRV vanaf maandag op het scherm brengt, wordt niet lang stilgestaan bij de voorbereidingstijd op het koningschap. Centraal staat de periode van haar inhuldiging, haar huwelijk met Hendrik, de geboorte van Juliana en de Eerste Wereldoorlog. De serie, gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk waarvoor Ton Vorstenbosch het script schreef en dat volle zalen trok, wekt de indruk zo dicht mogelijk bij de werkelijkheid te willen blijven. Dat is, uitzonderingen daargelaten, gelukt. In de serie laat de jonge koningin minister-president Pierson tijdens diens eerste audiëntie meteen weten "geen willoos werktuig" te willen zijn. " Moeder, hij eet uit m'n hand", zegt ze stralend tegen Emma, gespeeld door Jasperina de Jong. Evenzeer straalt ze wanneer Hendrik, hertog van Mecklenburg, op het toneel verschijnt - met hem zal ze trouwen, een kind krijgen en haar 'hoge roeping' en 'schone taak' aankunnen.

Wanneer de rol van de jonge Wilhelmina, gespeeld door Ricky Koole, wordt overgenomen door Anne-Wil Blankers wint de serie aan kracht en voor de (oudere) kijkers aan herkenning. De kleding, de blik, het soms ongedurige 'weg, weg'. Blankers s Wilhelmina: de onverzoenlijke zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog in Londen zou blijken, de verdrietige omdat haar huwelijk met de frivole Hendrik op een fiasco uitliep en de getergde toen aan de vooravond van het huwelijk tussen Juliana en Bernhard, in 1937, de dirigent van het Residentieorkest tijdens een galaconcert weigerde het Horst Wessellied te spelen en zijn plaats werd ingenomen door een overtuigde NSB'er.

"Ik heb een revolutie teruggedraaid", zegt Wilhelmina in 1918 na een grote pro-Oranje betoging als reactie op Troelstra's mislukte revolutiepoging. Maar zo snel als het land weer in de pas loopt, zo moeilijk is het Hendrik in het gareel te houden. "Hij ondermijnt de monarchie", zegt Wilhelmina tegen Francois Van 't Sant (Mark Rietman) aan wie zij vraagt haar man in de gaten te houden. Van 't Sant zou jarenlang een steun en toeverlaat voor Wilhelmina zijn. Maar hij kan niet bewerkstelligen dat zij meer invloed op het regeringsbeleid uitoefent. En haar geringe invloed op, ondermeer, de crisispolitiek van minister-president Colijn, steekt Wilhelmina. Haar onvermogen dichtbij haar volk te komen, maakt haar wanhopig: "Ik had graag een Moeder des Vaderlands willen zijn, ik kan niet in de schaduw van mijn voorvaderen staan", zegt ze tegen Colijn aan wie ze meedeelt haar taak te willen neerleggen. Maar hij weet haar daarvan te weerhouden.

Wilhelmina's bitterheid over de geringe capaciteiten van sommige van haar ministers aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog is genoegzaam bekend en ook op dit punt komt de serie dichtbij de werkelijkheid. Ze spuwt haar gal over het kabinet-De Geer, en eenmaal in Londen wil ze dat De Geer verdwijnt en Gerbrandy zijn plaats inneemt. Op zijn vraag of de koningin niet al te voortvarend (lees: ongrondwettelijk) handelt, is ze kort: "Met of zonder grondwet: het gebeurt." Er gebeurt veel zoals zij dat wil, té veel in de ogen van Gerbrandy die conflicten daarover met de koningin en met Van 't Sant niet uit de weg gaat. Over die conflicten spreekt zij niet tijdens haar, in de ogen van velen, legendarische toespraken voor Radio Oranje. Dan toont zij zich de onverzoenlijke jegens 'de mof' en spreekt zij haar landgenoten telkenmale moed in.

Het kon bijna niet anders dan dat ook in deze serie niet geheel recht werd gedaan aan Van 't Sant. Want hoewel de Parlementaire Enquêtecommissie, die in 1947 werd ingesteld en onderzoek deed naar het regeringsbeleid 1940-1945, constateerde dat "er geen enkel bewijs, zelfs niet de geringste vingerwijzing te vinden is, dat de vraag of de heer Van 't Sant zich aan verraad heeft schuldig gemaakt, bevestigend zou moeten worden beantwoord", bestaat nog steeds het idee dat Van 't Sant in zijn functie als hoofd van de Inlichtingendienst een kwalijke rol zou hebben gespeeld tijdens het beruchte Englandspiel.

"Het tot in lengte van dagen angstvallig behoeden van wat men het constitutioneel geheim pleegt te noemen, maakt van de leden van het Huis van Oranje schimmen, maar geen werkelijke mensen", aldus dr. L. de Jong in zijn bundel Tussentijds. De makers van de serie Wilhelmina, en zeker de hoofdpersoon, komt de eer toe werkelijke mensen in hun omgeving te hebben neergezet. Mensen die, zonder uitzondering, het product van hun tijd waren.

Wilhelmina, NCRV, maandag, Ned.1, 21.01-21.59u.