Bijna 70 procent van de Russen hoopt nog steeds op een wonder. Maar als dat niet komt zal het ruimtestation Mir na vijftien jaar in de ruimte terugvallen op aarde. Dat doet pijn. "Ik ken haar intiemste ziektegeschiedenis, al haar zwakke plekken."

Door onze correspondent COEN VAN ZWOL

MOSKOU, 10 MAART. De 21-jarige student vliegtuigbouwkunde Vladimir Goesev had zich er meer van voorgesteld. Natuurlijk protesteert hij tegen de vernietiging van ruimtestation Mir. "Het eind van de Mir betekent voor ons minder toekomst, minder banen en minder geld. Moet ik dan naar Amerika emigreren?" Duizenden betogers had Vladimir verwacht op de dag waarop Russische kosmonauten normaliter de champagne ontkurken. Vijftien jaar geleden werd het eerste element van ruimtestation Mir vanaf basis Baikoenoer gelanceerd. De Amerikanen hadden alles gezet op hun space shuttle, Rusland op een permanent ruimtelab. Het was 1986, het jaar dat partijsecretaris Gorbatsjov alcohol verbood en de kerncentrale van Tsjernobyl ontplofte. Boven Florida was net het ruimteveer Challenger geëxplodeerd. De Sovjets hadden het nog niet zo slecht bekeken.

In 2001 valt er niets te vieren. Sinds december is het definitief: na bijna 19. 000 rondjes om de aarde zinkt de Mir weg in de atmosfeer. Rusland kan zich het ruimtestation niet langer veroorloven als het een rol ambieert in het nieuwe internationale ruimtestation (ISS). De magere 250 miljoen dollar die het federale budget voor de ruimtevaart uittrekt, maakt een keuze onvermijdelijk. Een poging om de Mir te leasen aan het in Amsterdam gevestigde MirCorps is op niets uitgelopen. Mir als speeltuin voor rijke ruimtetoeristen, reclamefilmers of spelshows: het bracht gewoon niet genoeg geld op.

Ruim 67 procent van de Russen is voor behoud van de Mir. De Doema, het Russische parlement, heeft met slechts één tegenstem een beroep op president Poetin gedaan om het ruimtestation alsnog te redden. Maar niemand is werkelijk bereid actie te ondernemen. De bankrekening van stichting 'Red de Mir' bleef akelig leeg, en ook de protestactie aan de voet van het Russische Ruimtevaartagentschap in Moskou liep uit op een fiasco. In plaats van vijfduizend betogers staat een miserabel groepje bejaarde stalinisten met rode vaandels in de stuifsneeuw. The usual suspects.Binnen houdt Joeri Koptev, het hoofd van het Russische Ruimtevaartagentschap, een vreugdeloze persconferentie. Momenteel draait de Mir in een steeds nauwere baan rond de aarde, zegt Koptev, elke dag komt zij 1,3 kilometer dichterbij. Ergens half maart volgt de vuurdood. Op 215 kilometer hoogte ontbranden de remraketten en wordt het station verder de atmosfeer ingeduwd. Op 150 kilometer hoogte volgt de laatste koerscorrectie. Nog eenmaal een stoot gas, dan schroeien de antennes en zonnepanelen af en tuimelt 140 ton witgloeiend ruimteschroot richting aarde. Tweederde verdampt, 45 ton schroot plonst in 1500 brokken in de Stille Oceaan tussen Nieuw Zeeland en Chili. Koptev wil niet verhelen dat er een kans van 2 tot 3 procent is dat brokstukken buiten het gebied landen, en van 0,02 procent dat een projectiel in bewoond gebied terecht komt.

Met de Mir verdwijnt weer een herinnering aan de vroegere status van supermacht. "Het laatste draadje dat ons met ons ruimtevaartverleden verbindt", zegt kosmonaut Aleksandr Lazoetkin. "De Mir symboliseert een tijd waarin we tot grootse dingen in staat waren omdat we niet alleen dachten aan geld", moppert kosmonaut Anatoli Artzebarski. "Nu weet de Russische jeugd nog net dat er ene Joeri Gagarin leefde, maar denkt 69 procent dat de Amerikanen als eersten een man in de ruimte brachten." Kosmonaut Lazoetkin heeft alle reden om de Mir te haten. Hij behoorde tot de 'sloopploeg' die de vrije val in 1997 inzette. Lazoetkins verblijf in de ruimte stond in het teken van rampen en bijna-rampen. 24 februari: brand aan boord. 7 maart: een zuurstofgenerator geeft het op. 4 april: een lek in het koelsysteem. 25 juni: vrachtschip Progress ramt Mir na een mislukte proefkoppeling, zonnepanelen beschadigd, module Spektr lekgeslagen. 17 juli: de stroom valt uit, de Mir tolt rond zijn as omdat Lazoetkin per ongeluk een vitale computerkabel heeft losgemaakt. ("Ik kreeg vier vellen met onmenselijk complexe diagrammen opgeseind en sloeg een verkeerde bladzijde open.") Lazoetkin en Tsiblijev kregen de schuld. Dat vooruitzicht leidde in de ruimte al tot hartklachten bij Tsibijev. Lazoetikin: "Vasili vroeg de vluchtleiding of ze boos op hem waren en kreeg een vaag antwoord. Hij sliep een week niet, bleef maar malen." Op aarde weet president Jeltsin de problemen aan "de menselijke factor". Lazoetkin: "Anders hadden ze moeten opbiechten dat de Mir gevaarlijk was geworden. Onderdelen werden pas vervangen als ze stuk gingen. Zonder onderhoud kun je ook geen auto op de weg houden."

Toen de beide kosmonauten luid protesteerden tegen hun behandeling, volgde een rapport dat hen vrijpleitte. Lazoetkin is nu geparkeerd in een kantoortje van anderhalve meter breed en leert de jeugd kosmonautenidealen. "Een paar man aan de top hebben mij nooit vergeven." Terwijl hij alles heeft gegeven voor de Mir. "Voor de ellende begon, maakte ik in de ruimte reclame voor melk uit Israël, voor bananen, computers en printers. Ik vind dat wij de Mir hebben gered. Voor mij is zij een geliefde patiënt. Ik ken haar intiemste ziektegeschiedenis, al haar zwakke plekken."

Na het annus horribilis 1997 kwam het nooit meer goed. De Amerikanen wilden van de Mir af en zetten de Russen onder druk om de energie verder op het ISS te richten. In 1999 deed de laatste ploeg kosmonauten het licht uit. Een jaar later bracht het bedrijf MirCorps nog geld bijeen voor éénmaal groot onderhoud. Het bleek verspilde moeite. De ISS is de toekomst: een project van 60 miljard dollar en zestien deelnemende landen.

"Voor de Amerikanen is dat vooruitgang. Voor ons is het pas op de plaats", zegt Anatoli Artzebarski. Hij zat in augustus 1991 in de Mir terwijl op aarde een staatsgreep werd gepleegd tegen partijleider Gorbatsjov. Artzebarski landde net voordat de Sovjet-Unie uiteenviel. "Ik heb een rode vlag met hamer en sikkel ontrold in de ruimte. De laatste", zegt hij. Artzebarski was een drijvende kracht achter stichting 'Red de Mir'. Als we hem bellen, vonkt hij nog van enthousiasme. "De Doema gaat voor de Mir stemmen!", zegt hij. Vandaag zit hij droefgeestig in een schemerige kantoor in het wooncomplex voor kosmonauten in Moskou. De Doema stemde voor de Mir. Artzebarski stuurde een brief aan de president, ondertekend door Nobelprijswinnaars, kosmonauten, zestienduizend burgers. Geen antwoord. "U ziet een man voor u die alle hoop heeft opgegeven", zucht hij.

Een eigen station inruilen voor een gezamenlijk station: een kosmonaut vergeleek dat onlangs met iemand wiens huis een kommoenalka wordt, de door Russen zo gehate collectieve woning. Artzebarski: "Het is erger. In een kommoenalka kan je nog eens een vriendin meenemen, hier zit grootmoedertje NASA met de sleutels bij de voordeur. We zijn geen gelijke partners van de Amerikanen, we zullen niet de experimenten mogen uitvoeren die wij willen. Nu hebben ze ons nodig, over vijf jaar niet meer. Dan komen de Europeanen met hun eigen vrachtraket. Ik vertel u: wij zullen in de toekomst alleen de brandstof leveren. De pompbedienden van de ruimte."

Helemaal getergd is Artzebarski door de plannen van een Amerikaans bedrijf om de ondergang van de Mir tot kijkspektakel te maken. Voor tienduizend dollar is een raamplaatsje in een Boeing te koop, die boven de Stille Oceaan het traject van de neertuimelende Mir zal volgen. Te lezen op mirreentry.com: "De honderd ton materiaal die verbrandt in de atmosfeer gaat zorgen voor een buitengewoon kosmisch spektakel. De desintegratie van de enorme zonnenpanelen, het opbreken van de Mir in honderden, misschien zelfs duizenden stukken, het scheuren van de modules, wat enorme explosies kan opleveren, het spoor van witheet schroot dat in de aardse atmosfeer doordringt." Prachtig wordt het.

Amerikanen die zich met een cocktail in de hand verkneukelen over de verwoesting van "mijn geliefde huis". Woorden schieten te kort. Artzebarski: "Ze zijn nog in staat kaartjes te verkopen voor de eerste rij op een begrafenis." Zijn vriend, de kosmonaut Sergej Avdejev, zit overigens wel met een vrijkaartje op die eerste rij. Driemaal was hij op de Mir, in totaal twee jaar lang. Avdejev aanvaardde een uitnodiging voor een stoel in de Boeing. Een laatste groet, zo meent hij. "Als ik de Mir zie gloeien, zal ik me net zo voelen als bij terugkeer op aarde. Dan schokte je in je stoel en zag je de vonken langs het raampje schieten. Gedachten raasden door je hoofd. En elke vonk was een gedachte aan een gebeurtenis op de Mir."