Ruzie met de bonden. Ruzie met het personeel. Balende reizigers. Maar ruzie met Verkeer en Waterstaat zit er tot in lengte van jaren niet meer in. De Nederlandse Spoorwegen (NS) zijn bezig zichzelf onmisbaar te maken als verlengstuk van het ministerie en daarmee van de overheid.

Op papier is de NS een zelfstandig (overheids)bedrijf, dat in het kader van de Europese liberalisatie op het spoor nu ook afstand doet van het spoorwegnet (Railinfrabeheer), dat in handen komt van de overheid. Maar de overheid betaalt niet voor de toekomstige investeringen op en langs het spoor. Dat gaat de NS doen.

De NS is rijk. De winst op het reizigersvervoer daalde vorig jaar, maar de projectontwikkeling, de horeca en de verkoop van beleggingen (Telfort, World Online) waren profijtelijk. De NS verdiende 3,6 miljard gulden na belastingen.

Genoeg geld voor een mooi dividend voor de reiziger. Maar die staat langs de lijn. Eerst komt de NS zelf, dan het spoor, dan de overheid.

De NS doet om te beginnen een extra afschrijving van 500 miljoen gulden op rollend materieel. Dat scheelt de komende jaren alvast kosten. Vervolgens komt de NS met een eenmalige bijdrage van 3 miljard gulden over de brug voor het nieuwe staatsbedrijf Railinfrabeheer. Dat geld wordt gebruikt voor bijvoorbeeld investeringen in de stations en de ontwikkeling van een OV-chipkaart. Een mooi gebaar, dat indirect ook reizigers ten goede kan komen.

Maar de relatie veroorzaakt primair een onnavolgbare financiële verstrengeling tussen een commercieel denkend bedrijf (NS) en een bedrijf met een publieke taak (Railinfrabeheer). De ervaringen met zulke hybride organisaties, bijvoorbeeld in de uitvoering van de sociale zekerheid, zijn deerniswekkend.

Over tien jaar, als de NS-concessie voor reizigersvervoer op de hoofdtrajecten afloopt, kan de overheid geen kant op. Als de NS het handig aanpakt zijn spoor, stations en technologische infrastructuur zo verweven dat de ontvlechtingskosten uitgaan boven de voordelen die een nieuwkomer bijvoorbeeld aan de reiziger kan bieden.

En de overheid? Die ontvangt 500 miljoen eenmalig dividend vanwege de beleggingswinsten en 120 miljoen regulier dividend (een verdrievoudiging). Maar per saldo blijft de overheid betalen. Aan diverse subsidies ontving de NS 202 miljoen gulden en de NS claimt, per saldo, alvast een belastingteruggave van bijna 1,3 miljard gulden op zijn bijdrage aan Railinfrabeheer.

Menno Tamminga