De roman Kapitein Corelli's Mandoline heeft de Italianen ertoe aangezet de geschiedenis te herschrijven. In Griekenland vermoorde soldaten worden van tweederangs doden nu grondleggers van het antifascistische Italië. President Ciampi ging gisteren op bedevaart.

Door onze correspondent MARC LEIJENDEKKER

ROME, 2 MAART. De voormalige Italiaanse legerkapitein Amos Pampaloni kan niet geloven dat president Ciampi het echt zo'n goed boek vindt. "Ik zou de hele dag niets anders hebben gedaan dan op de mandoline spelen, concerten en koren organiseren, met af en toe tripjes naar zee met wat prostituees. Ik heb tegen Ciampi gezegd: U heeft het boek alleen maar doorgebladerd, nietwaar? Toen begon hij te lachen."

Pampaloni, nu 90 jaar, heeft er nog steeds moeite mee dat hij model heeft gestaan voor de hoofdfiguur in het boek Kapitein Corelli's Mandoline. De roman kwam in 1994 uit, maar is pas in de jaren daarna uitgegroeid tot een wereldwijd vertaalde bestseller. Pampaloni vindt het, net als veel landgenoten, "een racistisch boek". Te veel stereotypen van Italianen als liefhebbers van muziek, vrouwen en lekker eten. En als soldaten die niet bijster dapper zouden zijn. Daarom is het hier ook geen bestseller geworden.

Maar Pampaloni kan niet ontkennen dat de Britse schrijver Lous de Bernières met zijn roman, die speelt in 1943 op het Griekse eiland Kefallonia, Italië een impuls heeft gegeven om zijn geschiedenis te herschrijven. Decennia lang heeft Italië vergeten, genegeerd, dat op Kefallonia ongeveer tienduizend Italiaanse soldaten zijn omgekomen in een gevecht tegen de nazi's of bewust de dood in zijn gejaagd. Die episode paste niet in de officiële geschiedschrijving. Want daarin stonden alle schijnwerpers gericht op het door de communisten gedomineerde verzet. President Ciampi wil dat beeld corrigeren. Daarom bracht hij gisteren een officieel bezoek aan het Griekse eiland en prees hij de vermoorde soldaten als grondleggers van het antifascistische Italië. Ciampi werd daarbij vergezeld door Pampaloni en een aantal andere overlevenden die gretig de kans aangrepen om, na 58 jaar, eindelijk hun verhaal te vertellen aan Italiaanse journalisten.

De feiten, ontdaan van de romantiek van kapitein Corelli: 11.500 Italiaanse soldaten van de divisie Acqui houden het eiland bezet, samen met enkele duizenden Duitsers. Als op 8 september 1943 Italië een wapenstilstand sluit met de geallieerden, zich overgeeft eigenlijk, worden de nazi-troepen ineens de vijand. Zoals overal in Italië weten de soldaten niet wat ze moeten doen. Er komen geen of tegenstrijdige orders. De koning en maarschalk Badoglio, die toen de regering leidde, waren uit Rome gevlucht zonder duidelijke instructies achter te laten. De Italiaanse soldaten op Kefallonia doen iets ongebruikelijks voor een militaire eenheid: ze gaan stemmen. Vechten tegen de Duitsers of zich overgeven. Het wordt vechten, en kapitein Pampaloni's eenheid lost het eerste schot. Maar de Duitsers hebben inmiddels versterkingen aangevoerd en blijken te sterk. Ongeveer 1300 Italianen sneuvelen. Bijna zesduizend anderen worden na hun overgave in koelen bloede gefusilleerd. Bijna drieduizend gevangen Italianen komen om als de schepen die hen naar gevangenkampen moeten brengen, op mijnen lopen.

Die keuze om te vechten "was de eerste daad van het Verzet, van een Italië dat bevrijd was van het fascisme", zei president Ciampi gisteren. "Jullie lieten zien dat het Vaderland niet dood was. Integendeel: met jullie besluit herbevestigden jullie het bestaan ervan. Op dit fundament is Italië herrezen. "

Ongeveer twintig jaar geleden heeft Ciampi's voorganger Pertini ook een vluchtig bezoek gebracht aan Kefallonia. Maar Ciampi's bezoek was anders. Hij is uitdrukkelijk gekomen om eerherstel te bieden aan soldaten die lange tijd als tweederangs doden zijn beschouwd. Ciampi zelf heeft vaak verteld over de ontreddering die hij als 23-jarig soldaat voelde op die achtste september. Hij heeft zich later aangesloten bij de Partito d'Azione, een niet-communistische verzetsgroep. En Ciampi heeft steeds gezegd dat op 8 september 1943 Italië niet ophield te bestaan, zoals vaak is gezegd met een verwijzing naar de verwarring waarin koning en premier het land achterlieten, maar begon te herrijzen. Na de oorlog is vaderland lang een verboden woord geweest in Italië. Dat rook te veel naar fascisme, naar de ideologie van dictator Benito Mussolini. Maar Ciampi, die ver af staat van het fascistische gedachtegoed, probeert als president het nationale zelfvertrouwen aan te wakkeren. Daarom beschreef hij op Kefallonia gisteren het verzet van de divisie Acqui als een episode waarop het land trots kan zijn. Het is een ingrijpende correctie op de Italiaanse geschiedschrijving. Commentator en historicus Sergio Romano heeft geschreven dat "een deel van links systematisch de rol van de monarchistische groepen en de 85.000 Italianen die met de geallieerden hebben meegevochten, heeft genegeerd of ondergewaardeerd." En de eminence grise van de journalistiek, Indro Montanelli, constateerde dat soldaten die vochten omdat ze trouw aan het vaderland hadden gezworen, niet pasten in het beeld van de partizanen die alle retoriek over het Italiaanse vaderland verwierpen. Daarom werd er in Italië nauwelijks over gesproken en geschreven: één boek in 1963, en pas na De Bernières roman één nieuwe studie. Door dat historische boek, plus de roman van De Bernières en de film die ervan wordt gemaakt, is Kefallonia weer in de aandacht gekomen en werden er handtekeningen opgehaald onder het motto: dit mogen we nooit vergeten. Ook Ciampi wil deze gruwelijke episodie weer een prominente plaats in de Italiaanse geschiedenis geven. Maar liever zonder mandolinemuziek.