Verdrag van Nice zeker niet laatste EU-verdrag

Door onze correspondent BEN VAN DER VELDEN
BRUSSEL, 26 FEBR. In heel Europa is een golf van kritiek geuit over het jongste verdrag van de Europese Unie, maar de officiële ondertekening vanavond in het Zuid-Franse Nice door de Franse president Jacques Chirac, premier Lionel Jospin en de Europese ministers van Buitenlandse Zaken, wordt gewoon een feestelijke plechtigheid. Het verdrag bestaat dan ook niet alleen uit gemiste kansen. Als het over ongeveer twee jaar is geratificeerd door de parlementen van alle vijftien huidige lidstaten, zijn de laatste barrières weggenomen voor toetreding van nieuwe landen tot de EU.

Vier dagen en een hele nacht hadden de Europese regeringsleiders vorig jaar december in Nice nodig om overeenstemming te vinden over de nieuwe verdragstekst. Ze eindigden 's morgens tegen halfvijf tenslotte zo chaotisch, dat later diplomaten alsnog moesten onderhandelen over de details omdat niemand meer wist wat er precies besloten was. In het verdrag is een nieuwe verdeling van het stemgewicht tussen de lidstaten en toekomstige lidstaten vastgelegd. Ook zijn nieuwe regels overeengekomen om te bepalen wat een gekwalificeerde meerderheid is waarmee een besluit kan worden genomen. Die uiterst ingewikkelde regeling is bedacht omdat de grote landen na de uitbreiding van de EU zo weinig mogelijk macht willen verliezen.

Een meerderheid moet binnen de EU met vijftien leden aan drie voorwaarden gaan voldoen: tenminste 169 van de totaal 237 stemmen moeten er voor zijn, afhankelijk van de zaak waarover wordt gestemd moet de meerderheid of tweederde van de lidstaten voor stemmen en de meerderheid moet tenminste 62 procent van de Europese bevolking vertegenwoordigen.

Afschaffing van vetorecht en meer besluitvorming met gekwalificeerde meerderheden waren de inzet van de top van Nice waarvan weinig terecht is gekomen. Dat was gevolg van het feit de Europese regeringsleiders zich in Nice meer bezighielden met de vraag hoe zij besluiten mogelijk zouden kunnen voorkomen dan hoe de besluitvorming in de EU soepeler zou kunnen verlopen. Het behoud van vetorecht kan grote problemen opleveren als de EU van de huidige vijftien lidstaten is uitgebreid tot 27 lidstaten. Dan is er zoveel kans dat een land een veto uitspreekt, dat de hele besluitvorming in de EU er door wordt geblokkeerd. Het kan leiden tot een verwatering van de huidige EU, zoals dat in het Brussels jargon wordt genoemd.

Om het mogelijk te maken dat een groep landen op een specifiek terrein nauwer gaat samenwerken zonder dat alle EU-lidstaten daaraan willen meedoen, is daarvoor in het nieuwe verdrag ook een regeling opgenomen. Het is een verbetering van de zeer moeilijk toepasbare regeling die al in het Verdrag van Amsterdam staat. Maar Brusselse diplomaten hebben er een hard hoofd in dat van deze mogelijkheid om met een kleine groep landen iets te ondernemen veel gebruik zal worden gemaakt. Een probleem is dat de Europese Commissie en het Europees Parlement, waarin ook de landen zijn vertegenwoordigd die niet aan zo'n nauwere samenwerking meedoen, zich gewoon met het onderwerp van die samenwerking kunnen bemoeien.

Al voordat de Europese regeringsleiders in Nice bijeenkwamen was duidelijk dat het nieuwe verdrag nog lang niet het laatste zou zijn. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken, Joschka Fischer, heeft vorig voorjaar al opgeroepen om te zoeken naar overeenstemming over het einddoel van de Europese integratie. Daarover wordt tot nu toe vooral gezwegen om de vergaande meningsverschillen tussen de EU-lidstaten wat onder de dekmantel te houden. Maar volgens Fischer kan de EU met het oog op de naderende uitbreiding niet meer om deze kwestie heenlopen.

In Nice hebben de regeringsleiders op aandrang van de Duitse bondskanselier, Gerhard Schröder, besloten dat er in 2004 weer over wijziging van het verdrag van de EU onderhandeld wordt. Een belangrijk punt daarbij zal zijn een afbakening van bevoegdheden tussen Brussel en de regeringen van lidstaten. Maar met het zicht op de nieuwe onderhandelingen komen nu al overal in de EU voorstellen los om in 2004 veel meer te behandelen. Zo presenteren morgen twaalf socialistische Europarlementariërs, onder wie de Nederlander Max van den Berg, een lange lijst wensen. Onder anderen vereenvoudiging van de verdragsteksten en van de besluitvormingsprocedures zouden de EU dichter bij de burgers moeten brengen.

Het wordt langzamerhand een traditie in de EU dat het ene verdrag leidt tot onderhandelingen over het volgende. Bij het Verdrag van Maastricht werd in 1991 afgesproken dat na vijf jaar opnieuw bekeken moest worden wat voor nieuwe verdragsonderhandelingen in aanmerking kwam. Bij het Verdrag van Amsterdam werd in 1997 vastgesteld dat overblijfsels bij nieuwe onderhandelingen geregeld moesten worden. Dat leidde tot de onderhandelingen over het Verdrag van Nice.

Aan het einde van dit jaar willen de Europese regeringsleiders tijdens een top in de Brusselse gemeente Laken onder voorzitterschap van de Belgische premier Guy Verhofstadt in een document vastleggen waar zij op aansturen met de onderhandelingen van 2004. Tevens willen ze het eens worden over een nieuwe manier van onderhandelen. Want het tot nu toe gevolgde systeem, waarbij na diplomatieke voorbereidingen de Europese regeringsleiders achter gesloten deuren op grond van een koehandel een nieuw verdrag tot stand brengen, bevredigt velen niet meer.

België, Finland en Duitsland behoren net als de Europese Commissie tot de voorstanders van een conventie die de top van de regeringsleiders zou moeten voorbereiden. Zo'n conventie met onder anderen vertegenwoordigers van nationale parlementen en het Europees Parlement zou bij openbare onderhandelingen verdragsteksten moeten voorbereiden. Deze methode zou het voordeel hebben dat er een breder publiek debat over de toekomst van de EU opgang komt. Maar of dit idee wordt gerealiseerd is nog twijfelachtig. Er zijn ook landen zijn die niets voelen voor het afstaan van invloed aan een conventie. Bij Groot-Brittannië neemt de huiver alweer toe voor druk van zo'n conventie om een Europese grondwet te maken, waarop Europese burgers die hun grondrechten in het gedrang zien komen bij de rechter een beroep kunnen doen. Dat probleem heeft de Britse premier Tony Blair vorig jaar weten te voorkomen, door zich met succes ervoor in te zetten dat een Europees Handvest van Grondrechten geen enkele juridische status zou krijgen.