Meevaren als gast op een onderzeeboot - het komt regelmatig voor. Wel overal afblijven.

Door Menno Steketee

ROTTERDAM, 14 FEBR. Toen de kernonderzeeër Greeneville zaterdag bij het opduiken een Japans visserijopleidingsschip ramde, zaten twee burgers op de stoelen van de roergangers, zo is nu gebleken. Het ongeluk kan dus zijn veroorzaakt door onkundige amateurs, en daarvoor is de schipper dan verantwoordelijk. Maar die conclusie is al te voorbarig.

Het meenemen van burgers aan boord van onderzeeërs - of ander militair materieel - is routine. Het kan om verslaggevers gaan, maar ook om zakenmensen of (lokale) autoriteiten die iets voor het betreffende krijgsmachtsonderdeel hebben betekend of kunnen gaan betekenen. Voor de krijgsmacht een middel om informatie te geven of goodwill te kweken, voor de genodigde gasten een manier om informatie te vergaren of een avontuurtje te beleven onder werktijd. De omgangsvormen verschillen per krijgsmacht. Wie te gast is bij Oekraïense legereenheden wordt al snel uitgenodigd om een kalasjnikov leeg te schieten. Voorafgaand aan een trip van een week met de Nederlandse onderzeeër Dolfijn in Noorse wateren, werd tegen de verslaggever van deze krant uitdrukkelijk gezegd dat de onderzeeër "met één druk op de verkeerde knop" naar de kelder was te sturen. Overal afblijven was daar dus het devies.

Een Amerikaanse voormalige onderzeebootcommandant vertelde de Washington Post dat een gast "niet in de positie is om iets te doen." Bovendien, aldus een andere onderzeebootman, heeft 'sturen' toch al geen invloed op de uitgevoerde manoeuvre, een emergency-blow: het snel verticaal stijgen. Natuurlijk kan niet worden uitgesloten dat van het bevel "niet aan dat knopje zitten" ook een dwangmatige aantrekkingskracht uitging.

Dat de twee burgers in de stoelen van de roergangers zaten, betekent ook niet dat ze de beslissing hebben genomen waar en wanneer de onderzeeër naar het oppervlak te halen. De bemanningsleden die de sonar bedienen, hebben eerst moeten constateren dat zich nergens in de wijde omtrek een schip ophield. De sonar van de Dolfijn kon vanuit het Skagerrak tussen Noorwegen en Denemarken vrachtschepen horen die meer dan honderd kilometer verderop voeren. En scherp ook: je kon bij wijze van spreken de individuele bouten en moeren horen rammelen. De Greeneville is uitgerust met nog veel krachtiger sonarapparatuur. Daarom blijft het wel verbazingwekkend dat de Greeneville precies op de vissersboot botste. Het grootste belang dat wordt gehecht aan de veiligheid neemt niet weg dat het bezoek vaak de indruk wordt gegeven dat een nat einde nabij is. In het Skagerrak riep de bemanning met gespeelde paniek dat "het luik" begon "te werken." Een bemanningslid van een Amerikaanse onderzeeër vertelde eens hoe voor aanvang van burgerbezoek in de commandocentrale altijd een kabeltje werd gespannen. Bij het duiken krimpt de drukhuid waardoor de kabel komt slap te hangen. "Meestal trokken ze dan bleekjes weg."

Ook op de militaire 'veiligheid' wordt goed gelet. Aan boord van de Dolfijn mocht de verslaggever alles zien: de sonar-apparatuur in werking, de consoles voor de elektronische oorlogvoering. Wel moest vooraf wel plechtig worden beloofd dat de beproefde maximale duikdiepte niet zou worden opgeschreven. " Anders moeten we de metertjes afplakken."

Die strikte geheimhouding tref je bij alle strijdmachtonderdelen en in alle landen. Het strengst wat dat betreft was een vlucht met een Amerikaans spionagevliegtuig boven Bosnisch-Servisch gebied. Bij een rondleiding voor de vlucht in een grondstation op een vliegbasis bij Frankfurt waar radarplaatjes van het toestel werden opgevangen, veroorzaakte de aanwezigheid van de verslaggever commotie. "Draai onmiddellijk de schaal een slag omhoog!", zei een officier, zodat de precieze nauwkeurigheid van het systeem geheim bleef.

Zie ook:

VS onderzoekt ongeluk met duikboot (10 februari 2001)