Verdwenen huisraad, buitensporige huurkosten en bedenkelijke gratie- verlening - amper drie weken na zijn afscheid staat ex-president Clinton te boek als een schobbejak.

Door onze correspondent MARC CHAVANNES

WASHINGTON, 12 FEBR. Het is in minder dan drie weken gebeurd: de ontrafeling van het presidentschap van William Jefferson Clinton. De Clinton Erfenis? Een schipbreuk.

Op 20 januari nam Amerika afscheid van een man die presideerde over acht jaar ongekende welvaart, een begenadigd politicus met grote persoonlijke zwakheden. Amper drie weken later staat hij te boek als een schobbejak. Geen Democraat die hem verdedigt.

Hoe kon het zo verbijsterend snel gebeuren? Hoe kon hij zo diep vallen? Zeker, de Republikeinen in het Congres en het Witte Huis laten niets na om hem zwart te maken. Dat doen zij al sinds hij in 1992 George Bush sr versloeg. Clinton overleefde alle aanvallen en zelfs een impeachment-procedure. Hij trok er zich aan op.

Met zijn afscheid van de macht heeft hij alles wat aan goede herinneringen bestond weggevaagd. Bankstellen, tafelzilver en servies meegenomen uit het Witte Huis - inmiddels teruggestuurd. Een kantoor in New York gehuurd dat meer kost dan wat voor alle andere gepensioneerde presidenten bij elkaar aan huur wordt uitgegeven - de Clinton-stichting gaat nu meebetalen. Het was allemaal te laat en te weinig.

Het meest schokkend is de lijst boeven die hij ter elfder ure gratie heeft gegeven. Veroordeelden of gezochten die geen enkele andere verdienste hadden dan dat zij Bill en/of Hillary Clinton financieel hadden gesteund. Columniste Maureen Dowd, zeker geen Bush-volgelinge, spreekt over het 'cash-and-carry' Witte Huis van de Clintons.

President Bush had kunnen proberen een aantal namen van de 140 man sterke gratielijst van Clintons laatste nacht in het Witte Huis te schrappen. Op het ministerie van Justitie bekeek men al hoe dat kon. Eerdere presidenten maakten soms langere lijsten, maar dan ging het om corrigeren van onrecht. Dat was bij Clinton nauwelijks aantoonbaar het geval. De nieuwe president heeft besloten het presidentiële voorrecht van zijn voorganger ongemoeid te laten. Hij profiteert veel meer van het contrast.

Gisteren velde The New York Times een vernietigend vonnis over de oud-president: "Wij voelen de nationale noodzaak greep te krijgen op het juridische en bestuurlijke wrak dat oud-president Clinton heeft nagelaten". Vervolgens pleit de krant, die tijdens de verkiezingen de Democratische kandidaat Gore steunde, voor een verhoor van Clinton door de Senaatscommissie voor juridische zaken.

Een dergelijk onderzoek heeft één keer eerder (vrijwillig) plaatsgevonden: in 1974, nadat president Ford zijn onteerde voorganger Nixon gratie had verleend. Daar kwam Ford zonder kleerscheuren door. Nixon was met zijn nauwelijks vrijwillige aftreden al zwaar gestraft voor zijn Watergate-schandaal. Ford werd van de gratie niets beter.

Bij oud-president Clinton lijken de motieven voor gratiëring een stuk minder belangeloos. Tijdens een hoorzitting voor een commissie uit het Huis van Afgevaardigden bleek vorige week dat de gratie van de justitie-ontloper Marc Rich langdurig en met vele miljoenen als smeermiddel is voorbereid. Met Jack Quinn, een van Clintons vroegere topjuristen op het Witte Huis, als advocaat van Rich. Het hele verhaal baadt in de goede smaak.

De man die zulk onrecht was aangedaan, woont al jaren comfortabel in Zwitserland van wat hij verdiende aan het ontduiken van de Amerikaanse embargo's van Libië, Iran, Irak, de Sovjet-Unie en apartheids- Zuid-Afrika. De voormalige mevrouw Rich blijkt 450.000 dollar te hebben geschonken aan de Clinton Library, het nog te bouwen monument voor het presidentschap van Bill Clinton. Zij steunde de Democratische campagnes (en met name die van Hillary) vorig jaar met meer dan een miljoen dollar. En zij droeg 7.375 dollar bij aan de afscheids-'bruidslijst' van de Clintons. Royale gebaren. Maar ook strafbare wanneer Denise Rich de sluis was waarlangs Marc Rich zijn vrijheid kocht bij de invloedwinkel van Clinton & Co. Buitenlandse campagne-bijdragen zijn verboden.

De Los Angeles Times berichtte gisteren dat Clinton ook de 30- jarige Carlos Vignali gratie had verleend. Hij was de sleutelfiguur uit een bende die het westen van Californië tot Minnesota jaren van cocaïne voorzag. De man had zes jaar uitgezeten van een straf van vijftien jaar, niet door een fout van de justitie, integendeel. Hij kwam vrij nadat zijn vader, een geverseerd zakenman in Los Angeles, vele tonnen was gaan bijdragen aan Democratische campagnes.

Een bijna even flagrant geval van gekochte gratie is dat van vier orthodoxe joden in de staat New York, die veroordeeld waren wegens miljoenen-misbruik van openbare schoolfondsen voor arme kinderen. Mevrouw Clinton bezocht hun synagoge tijdens haar campagne voor het senatorschap van New York. Het dorp in kwestie stemde 1.400-12 voor Hillary. De president was het niet vergeten. Ook in dit geval waren de justitiële deskundigen faliekant tegen gratie.

Toen Clinton net was afgetreden verbaasde Amerika zich dat hij zo snel al voor een ton spreekbeurten ging houden. Weinig prudent, vond men, maar geld verdienen is niet principieel on-Amerikaans. Nu de sfeer radicaal is omgeslagen, heeft de eerste klant oud-president Clinton ook al een trap na gegeven. De investeringsbank Morgan Stanley liet eind vorige week weten dat men "evident een fout heeft gemaakt" door Clinton als spreker uit te nodigen voor een conferentie in Florida. "Gezien het persoonlijk gedrag van de heer Clinton tijdens zijn presidentschap."

De onderzoekscommissie uit het Huis van Afgevaardigden heeft geen bevoegdheid om presidentiële gratiegevallen terug te draaien. De betrokkenen vieren al feest buiten de gevangenis. De Republikeinen willen Denise Rich desondanks dwingen haar verhaal in detail te komen vertellen. Ter meerdere deglorificatie van de Clintons. De Republikeinse senator Arlen Specter opperde gisteren een nieuwe impeachment-procedure tegen Clinton, of ten minste het snoeien van zijn pensioen, kantoorvergoeding en bewakingsploeg.

Het meest logische vervolg, en daar gaan het Huis en de Senaat zeker over, zou zijn om het wetsontwerp van de senatoren McCain en Feingold aan te nemen. Dat beoogt de onbeperkte politieke financiering aan banden te leggen. President Bush zegt er voor te zijn, met een paar wijzigingen, maar hij wil eerst zijn belastingverlaging en nog een paar campagnebeloften door het Congres krijgen. Beide grote partijen zijn intussen met hernieuwde inzet begonnen wit, zwart en grijs geld voor de verkiezingen van 2002 op te halen. Straks kan het wellicht niet meer. Misschien laat Bill Clinton met zijn hoogst persoonlijke gedrag toch een erfenis na.