Sharon Dijksma: huisbazin van de Partij van de Arbeid

Als voorzitter van de Jonge Socialisten zegde ze de band met de PvdA op en voerde ze actie tegen rechtse regenten binnen de partij. Inmiddels heeft kandidaat-voorzitter Sharon Dijksma de PvdA ontdekt als huis dat ze graag zelf wil bestieren.

Door Cees Banning en Gijsbert van Es

Sharon Dijksma woont in de Partij van de Arbeid. Mensen, praten, op stap gaan, betrokken zijn, leuk, resultaat halen, ervoor knokken - dat zijn trefwoorden in haar vocabulaire, uitgesproken door een vol gezicht met ogen die meestal glimmen en soms vlammen. De PvdA noemt zij "een prachtig huis, met hier en daar het nodige achterstallig onderhoud, maar wel een huis waarin het nooit saai is en waarin je voortdurend interessante en gedreven mensen tegenkomt."

Huisbaas - dat wil ze worden. Voorzitter van de Partij van de Arbeid. Ze kán het, dat weet ze van zichzelf. Ze kan "mensen mobiliseren", ze kan " ideevorming organiseren", ze kan "tegenwicht kanaliseren". Zegt ze. Maar begint ze niet een beetje raar te praten, zodra ze te spreken komt over de toekomst van haar partij? Waar is de Sharon Dijksma gebleven die enkele jaren geleden nog uitriep dat Haagse politici "niet zo bangeschijterig moeten doen", dat mensen met een uitkering "altijd de lul zijn" en dat zij, Sharon Dijksma, de verantwoordelijke minister van Sociale Zaken, partijgenoot Ad Melkert, voortdurend "in zijn nek zou hijgen"?

Kijk, daar heb je weer zoiets. "Ik word een beetje moe van al die vragen over de oude Sharon en de nieuwe Sharon", zegt de bijna 30-jarige. "Aan de ene kant hoor ik: die Dijksma is nog maar 29 en die wil al voorzitter van de PvdA worden. Aan de andere kant wordt me voortdurend voor de voeten geworpen: zeven jaar geleden was je veel beter dan je nu bent. Bij elkaar kan dat niet kloppen. "

Sharon Dijksma is, ondanks haar relatieve jeugd in jaren, al bijna zeven jaar Kamerlid. Bij haar beëdiging, in 1994, was zij het jongste Kamerlid uit de parlementaire geschiedenis. Ze is al sinds haar veertiende politiek actief, eerst bij de Jonge Socialisten en sinds haar achttiende in de PvdA. Haar rivalen in de strijd om het PvdA- voorzitterschap vinden haar te zeer een Haagse beroepspolitica en te weinig een partijvrijwilliger uit Enschede. Alsof dat twee verschillende diersoorten zijn. "In het Friesch Dagblad en in het dagblad Tubantia worden hele andere stukken over mij geschreven dan in de landelijke media", zegt ze neutraal. "Buiten de Randstad ziet men mij helemaal niet als zo'n Haagse troela. Daar kennen ze gewoon Sharon Dijksma."

Wie is 'gewoon Sharon Dijksma'? Ze is "eerlijk en bevlogen", zegt Walfred Haans, haar persoonlijk medewerker in de Kamer en al sinds 1985 een bondgenoot in de linkse strijd. Ze is "autonoom", zegt PvdA- fractiegenoot Tineke Witteveen, met wie zij in de Kamer heeft gestreden tegen gasboringen onder de Waddenzee: "Ze weet haar eigen meningen altijd krachtig te verwoorden, maar ze laat ook ruimte voor anderen. Ze heeft een uitstekende sociale antenne."

Haar kindertijd eindigde abrupt op tienjarige leeftijd, toen haar vader overleed na een auto-ongeluk. Vrijwel onmiddellijk ontstond er een hoogoplopend conflict met twee neven over het eigendom van het schoonmaakbedrijf in Groningen waarvan haar vader directeur was. "Hoe jong Sharon ook was, zij was mijn steun en toeverlaat in talloze administratieve en juridische kwesties", vertelt haar moeder, Tineke Dijksma. "Ik denk dat Sharon door deze ervaringen strijdbaar is geworden. Ze kreeg een mentaliteit van: ik zal eens laten zien wie wij, Dijksma's, zijn. De barricaden op, weg met het onrecht!"

Sharons vader stemde VVD, haar moeder PvdA. "Mijn man was een echte Wiegel-fan", vertelt haar moeder. "Sharon en ik waren aanhangers van Joop den Uyl. Zijn gedachtengoed - de spreiding van kennis, macht en inkomen - is nog steeds Sharons drijfveer. Wij zijn echte rooien."

Op de scholengemeenschap Kamerlingh Onnes in Groningen zat ze in de leerlingenraad. Ze organiseerde een scholierenstaking tegen de eventuele plaatsing van kruisraketten in Nederland. "Ze was een heel sociale en goedgebekte leerling", herinnert zich Nitta Tromp, haar lerares geschiedenis en staatsinrichting. "Een politiek dier, toen al."

Docente Tromp volgt met buitengewone belangstelling de politieke carrière van haar oud-leerling. "Ik herinner me nog een bijeenkomst in Groningen waar Sharon, als voorzitter van de Jonge Socialisten, Jo Ritzen (toenmalig PvdA-minister van Onderwijs, red.) alle hoeken van de zaal liet zien in een discussie over het omstreden WAO-besluit. Ze sprak naar mijn hart", vertelt Tromp, die zelf haar PvdA-lidmaatschap opgaf in verband met de bezuinigingen op de WAO- uitkeringen. "Ik constateer wel dat Sharon minder uitgesproken is sinds ze in de Tweede Kamer zit. De Haagse gewoontes heeft ze zich snel eigen gemaakt."

Na haar middelbare-schooltijd studeert Dijksma twee jaar rechten in Groningen en vervolgens een jaar bestuurskunde in Enschede, waar ze nog altijd woont. Veel tastbaar resultaat boekt ze niet met haar studies. Ze werpt zich op als fulltime activiste bij de Jonge Socialisten, eerst als landelijk secretaris, daarna als voorzitter. Binnen de jongerenbeweging van de PvdA woedt op dat moment een richtingenstrijd tussen de realo's uit Holland en de idealisten uit Groningen. Holland wil een streep zetten onder de radicale oppositie tegen de landelijke partijprominenten in het kabinet-Lubbers/Kok (1989-1994). Groningen wil keiharde oppositie en actie voeren. "Behendig wist Sharon de koers om te buigen in onze richting", zegt medestander Tjeerd van Dekken, ook afkomstig uit Groningen.

Als Van Dekken met Dijksma op pad was, droeg hij altijd een kistje achter haar aan, waarop ze ging staan als ze bij een microfoon een zaal moest toespeken. " Zo maakte ze meer indruk, vond ze", schetst Van Dekken.

Onder Dijksma als JS-voorzitter werden 'paarse' besprekingen met de D66- jongeren en de liberale JOVD'ers eerst op een laag pitje gezet en een jaar later zelfs helemaal gestaakt. Sharon Dijksma moest niets hebben van dergelijke verwatering van haar linkse principes.

De Jonge Socialisten voerden in die jaren een felle oppositie tegen PvdA-staatssecetaris Elske ter Veld van Sociale Zaken. In hun ogen was zij "een regent die een VVD-beleid voerde". Toen Ter Veld opstapte, ging bij de PvdA-jongeren dan ook de kurk van de fles.

In het voorjaar van 1993 besloten de Jonge Socialisten zelfs hun band met de PvdA formeel op te zeggen. Die 'breuk' zou blijven bestaan tot december 1993, toen Sharon Dijksma dankzij een stevige campagne van haar JS-getrouwen op het PvdA-verkiezingscongres een verkiesbare plaats wist binnen te slepen op de kandidatenlijst voor de Kamerverkiezingen van mei 1994.

Sharon Dijksma werd toegejuicht als een 'troeteljongere', maar accepté bij de partijtop was zij niet echt. Eerder kreeg de groep NietNix'ers rondom het duo Lennart Booij en Erik van Bruggen het oog van partijvoorzitter Felix Rottenberg. De Jonge Socialisten, van wie Sharon Dijksma enkele jaren het boegbeeld was geweest, werden door de NietNix'ers toch vooral gezien als kleine partijtijgertjes, die zich bekwaamden in vergaderen en zich weinig bekreunden om partijvernieuwing.

Eenmaal gekozen in de Kamer leerde Sharon Dijkma al snel de klemmende werking van de fractiediscipline kennen. Tijdens de kabinetsformatie noemde ze ten overstaan van de verzamelde pers een voorgenomen bezuiniging van één miljard gulden op de studiefinanciering "te gek voor woorden". Routinier Tineke Netelenbos plukte haar weg bij de camera's en beet het journaille toe: "Durven jullie wel, tegen zo'n kind." Het jonge Kamerlid kreeg geen spreekverbod opgelegd, maar ze begreep wel dat ze voortaan niet meer ongestraft van alles kon 'toeteren' in de camera's en microfoons die op haar pad kwamen.

Sharon Dijksma kreeg als junior-Kamerlid een onschuldige, zo niet onnozele portefeuille toegeschoven: woordvoerder 'afvalstoffenproblematiek'. De contacten met haar achterban van jongeren en studenten werden zwaar op de proef gesteld. Ze bereikten een dieptepunt toen Dijksma in 1996 eerst dapper aankondigde dat ze tegen beperking van de studiefinanciering zou stemmen, maar uiteindelijk in de Kamer toch vóór stemde. De toenmalige fractiesecretaris, Jan van Zijl, had haar die opdracht gegeven. Het is dezelfde rol die Dijksma sinds afgelopen september vervult, als opvolger van Marjet van Zuijlen die de Kamer heeft verlaten.

Zelf zegt Dijksma, terugblikkend op haar eerste vier jaar in de Kamer, dat ze zich vaak "heel eenzaam" heeft gevoeld en flink heeft geworsteld met "de pikorde" in de fractie. Met haar pleidooien voor het recyclen van lege batterijen was ze niet langer hot voor de media. Ze nam ruim de tijd om haar positie in de 'binnenkamer' te vestigen, door zich intern stevig in discussies te mengen, over het 'Waddengas', over de basisvorming, over het doorbreken van het kartel van schoolboekenuitgevers. Tegelijk waakte ze ervoor dat ze zich in de publiciteit steeds gematigd en loyaal bleef opstellen. Ze stak haar energie ook in het organiseren van fractie-uitjes en andere actitiviteiten die een on-PvdA-se gezelligheid opwekten.

Haar beloning voor intern bewezen diensten kwam tijdens de kabinetsformatie van 1998, toen zij werd gekozen in het onderhandelingsteam voor een nieuw regeerakkoord. Vervolgens wist ze de aantrekkelijker portefeuille ontwikkelingssamenwerking binnen te halen, kreeg ze de leiding over een fractiegroep van woordvoerders op het terrein van ruimtelijk beleid (onder meer milieu, verkeer, landbouw) om afgelopen zomer door te stoten tot de positie van fractiesecretaris.

Tot zover is Sharon Dijksma gekomen - van luidruchtig activiste tot doorgewinterd Kamerlid. Uit de publicitaire stilte van de afgelopen jaren kan licht de indruk zijn ontstaan dat zij zich heeft ontwikkeld tot een Haags binnenzittend bleekneusje. Ze veert omhoog uit de knalrode IKEA-bank op haar werkkamer in het Kamergebouw: "Als er één Kamerlid is geweest dat de afgelopen jaren steeds naar afdelingen in het land is gegaan, dat voortdurend werkbezoeken heeft georganiseerd en contacten heeft gelegd met maatschappelijke organisaties, dan ben ik het wel."

Ze reageert fel omdat haar tegenstrevers om het PvdA-voorzitterschap - de Leidse politicologen Ruud Koole en Bart Tromp en de Amsterdamse afdelingsvoorzitter Bouwe Olij - de afgelopen weken scherpe kritiek hebben geuit op haar Haagse achtergrond. Daarmee zou de politieke professional Dijksma zichzelf hebben gediskwalificeerd om de vrijwilligersorganisatie van de PvdA weer nieuw leven in te blazen. "De PvdA is een rare partij", zegt oud-Kamerlid en kandidaat-bestuurslid Jan van Zijl. "Middelbare heren uit de Randstad willen beweren dat ze betere papieren hebben om de partij te leiden dan een energieke jonge vrouw uit Enschede. Hoezo partijvernieuwing?" Edith Mastenbroek, ex- coördinator van NietNix, noemt Sharon Dijksma "de beste kandidaat van iedereen die nu zijn nek heeft durven uitsteken". Ze beschouwt Dijksma niet "als een vernieuwer", maar ze moet toegeven dat "niemand uit die kring het lef heeft getoond naar voren te stappen".

Volgens Mastenbroek kan drastische vernieuwing in de PvdA op dit moment ook niet echt prioriteit krijgen: "Er moeten een paar dingen worden afgemaakt, zoals het goed opzetten van de Kenniscentra (netwerken van deskundigen, red.) en het oprichten van een Politiek Forum ('partijparlement', red.) dat werkelijk iets te zeggen krijgt. Maar belangrijker is dat het nieuwe bestuur goed leiding geeft aan het opstellen van een nieuw verkiezingsprogram, dat er een goeie kandidatenlijst komt, dat de partij eventueel de moeilijke fase van leiderschapswisseling zonder al te veel kleerscheuren weet te doorstaan, dat er een goeie verkiezingscampagne wordt gevoerd en dat de PvdA er straks weer bij is als er een nieuw regeerakkoord wordt gesloten. Dat is de komende twee jaar natuurlijk allemaal veel belangrijker dan al dat interne partijgepraat."

Sharon for president, kortom. En daarna? "Ooit moet ze burgemeester van Groningen worden", zo wil moeder Dijksma. "Thomas (haar vriend, red.) heeft Sharon meegenomen naar Enschede, maar ze is en blijft een Groningse. Straks, als Wallage hier klaar is, moet ze terugkomen."

Dijksma zegt niet onmiddellijk nee, geconfronteerd met het carrière-perspectief dat haar moeder schetst. "Ja, dat wil m'n moeder graag", weet ze. En zij zelf? Ze glimlacht en ze zegt: "Lijkt me niet gek hoor, terug in stad. "