De vandaag gepubliceerde Tiananmen Papers bevatten geen nieuws, maar geven wel meer inzicht in het meedogenloze leiderschap in China. Dat is de boodschap van het boek.

Door onze correspondent FLORIS-JAN VAN LUYN

PEKING, 8 NOV. "Ik ben tegen het afkondigen van de militaire noodtoestand", zegt partijsecretaris Zhao Ziyang tegen het politburo, het hoogste bestuur van de Chinese Communistische partij. Het is 17 mei 1989 en het verslag van die geheime bijeenkomst, opgenomen in de Tiananmen Papers, het boek dat interne partijdocumenten openbaart, bewijst nog eens wat algemeen al werd aangenomen: binnen de partijtop verzette alleen Zhao zich tegen het inzetten van het Chinese leger tegen het eigen, vreedzaam demonstrerende, volk.

Wanneer premier en politburolid Li Peng daarop uithaalt naar Zhao, lijkt het lot van Zhao bezegeld en het einde van de hoop voor de naar democratie ijverende studenten op het Plein van de Hemelse Vrede in zicht. "Ik ben van mening dat kameraad Ziyang de volledige verantwoordelijkheid dient te dragen voor de escalatie van het studentenprotest en het compleet uit de hand lopen van een inmiddels amper controleerbare situatie", zegt Li. De volgende dag heeft een bijeenkomst plaats van acht partij-oudsten en politburo-leden, waar Zhao niet langer bij is.

De Tiananmen Papers, de geheime documenten die door een anonomie functionaris China zijn uitgesmokkeld en in samenwerking met twee Amerikaanse sinologen tot een boek zijn verwerkt, tonen de ware gezichten van een nietsontziende groep oude leiders van een land in beroering.

Het voorjaar van 1989 is vol van studentenactiviteit, en de herdenking van de dood van Hu Yaobang, een dierbare leider die enkele jaren daarvoor om zijn hervormingsgezinde aard was weggezuiverd, draait uit op de grootste en bedreigendste volksopstand uit de geschiedenis van de Volksrepubliek. Honderdduizenden studenten in het hele land gaan de straat op om te demonstreren voor intellectuele vrijheden, de aanpak van corruptie en uiteindelijk democratische hervormingen. Wekenlang bivakkeren de studenten op het Plein van de Hemelse Vrede, in het centrum van de Chinese hoofdstad, en de communistische leiders zien de situatie met toenemende nervositeit en afnemend geduld aan. Binnen de partij ontstaat een splitsing tussen de enkeling die samen met partij- secretaris Zhao sympathie voelt voor de studenten, en de overheersende groep, onder de bezielende leiding van Deng Xiaoping, die vindt dat het afgelopen moet zijn met de demonstraties.

De Tiananmen Papers bewijzen dat Deng persoonlijk het bevel voor het militaire ingrijpen heeft gegeven. "Hij heeft me gevraagd twee punten aan een ieder duidelijk te maken", zegt boodschapper en partij- oudste Yang Shangkun op de morgen voordat de militairen vuur openen. "Ten eerste: los het probleem op, voor zonsopgang morgenochtend. (...) En ten tweede: Wees redelijk met de studenten en verzeker je ervan dat ze de logica inzien van hetgeen we ondernemen." Hoeveel doden er een aantal uren later percies zijn gevallen, is niet bekend, maar volgens conservatieve schattingen waren het er honderden. Andrew J. Nathan en Perry Link, de sinologen die de documenten op echtheid hebben gecontroleerd en ze hebben vertaald, hebben reden om hun gezamelijke inspanning juist nu te publiceren. Met nog enkele weken te gaan tot het aantreden van de nieuwe president van de Verenigde Staten tracht een anti-China lobby te wijzen op de ware aard van de Chinese leiders. Want ongeacht de echtheid van de verzameling teksten zullen velen één ding concluderen: de leiders van de Volksrepubliek China stammen uit een traditie van nietsontziende potentaten die geweld, indien nodig geacht, nooit uit de weg zullen gaan. Nathan en Link zijn een uitgesproken mensenrechtenactivisten. Nathan is de voorzitter van de afdeling Azië van Human Rights Watch, een Amerikaanse organisatie voor de rechten van de mens. Link is persoonlijk betrokken geweest bij de vlucht naar de VS van de dissident Fang Lizhi.

Het boek dat zij hebben gepubliceerd en de anonieme interviews met de leverancier van de documenten, die zijn gefilmd door de Amerikaanse zender CBS, zijn, indien autenthiek, van historisch belang. Maar ze werpen evenals de openbaringen van Li Zhisui, de lijfarts van Mao Zedong die vlak voor zijn dood talloze details over het privéleven van de partijvoorzitter openbaar heeft gemaakt, geen wezenlijk nieuw licht op historische gebeurtenissen.

( a d v e r t e n t i e s )