Steven Adolf
Eind februari vorig jaar kreeg de populaire radiojournalist Carlos Herrera een doos Havana-sigaren toegestuurd. De bewaking had de sigaren klaargelegd voor de scanner, toen Herrera zijn cadeautje zag en van de band weg greep. Ze moesten nu ook weer niet overdrijven met hun paranoia, zei hij. In de lift naar de studio peuterde hij wat aan de verpakking en verbaasde zich over het zware gewicht van de sigaren. Hij besloot de doos te laten scannen. Het werd zijn redding. Als hij de doos had geopend was zijn hoofd waarschijnlijk letterlijk in rook op gegaan.

José Luis Lopez de Lacalle, columnist van het Spaanse dagblad El Mundo had twee en een halve maand later minder geluk. Op een zondagmorgen, toen hij juist alle zondagkranten had gekocht in de kiosk van het Baskische stadje Andoain, sprong een man achter hem tevoorschijn en schoot hem dodelijk door zijn nek.

Minder geluk had ook de Nederlandse televisie-journalist Henk van Dorp. Omdat hij de Hell's Angels een criminele organisatie had genoemd, werd hij door de Angels in de televisiestudio belaagd en op zijn gezicht getimmerd. De presentator overleefde de aanslag, maar hield er een lelijk gezwollen hoofd aan over. Ondanks het feit dat hiermee de juistheid van zijn eerdere uitspraak was bevestigd, kwam Van Dorp de dag erna in de uitzending vertellen dat de Hell's Angels géén criminele organisatie zijn.

Journalisten die hun mond opentrekken lopen risico. Dat hoort tot op zekere hoogte bij hun vak. Anders waren ze wel verzekeringsagent geworden of bioscoop-exploitant, al zijn die de laatste tijd in Nederland hun leven ook niet meer zeker. In Spanje hebben de journalisten leren leven met de fascistoïde terreur van de ETA. Honderden van onze collega's in Spanje hebben zich aangeleerd om 's ochtends onder hun auto te kijken of er een bom geplaatst is. Een groot aantal heeft body-guards, anderen dragen een pistool, de meesten hebben geen bescherming en modderen maar wat aan.

In de regio Baskenland is de situatie het ergst. Daar weigert de Baskisch-nationalistische partij, die de minderheidsregering vormt, zijn verdrag met de ETA-aanhang op te zeggen. Het resultaat is een situatie die aardig te vergelijken is met Duitsland tijdens de opkomst van de nazi's. Anti-nationalistische politici worden vermoord, intellectuelen en artiesten vluchten de regio uit, de universiteit wordt met bommen aangevallen, boekhandels in brand gestoken. De regionale politie steekt geen vinger uit als de jeugdbrigades van de ETA met molotov-cocktails de straat op trekken om tegenstanders te molesteren. Een beetje als de voetbalrellen in Den Bosch, alleen dan met een nationaal-socialistisch sausje. Wat in de situaties in Nederland en Baskenland overeenkomt, is de corruptie van politie en de politiek en het daarmee samenhangend verval van een democratische rechtsstaat. Geen corruptie in de zin van omkoping, maar in de zin van totale omkering van de waarden van ordehandhaving en politieke controle daar op. In Nederland adviseerde de politie bioscoopeigenaars de posters van de Ajax-documentaire niet in de etalage te hangen. Dat kon wel eens als provocatie worden opgevat. Bij de rellen in Den Bosch werd aanvankelijk niet opgetreden tegen het geteisem. Dan zou de zaak maar escaleren. De eerste Hell's Angel die Van Dorp op zijn gezicht sloeg, moet nog worden gearresteerd. Geen agent of commissaris die wegens plichtsverzaak de laan uitvliegt. En geen politicus die er een serieus debat over aanvraagt. Het zijn de symptomen van een maatschappij die wordt geregeerd door veronachtzaming, willekeur en uiteindelijk door de ergste vijand van de rechtsstaat: de angst.

In die kettingreactie van verval van democratische controle past ook het stuitend gebrek aan zelfrespect onder een flink aantal Nederlandse journalisten. Een belangrijk verschil met Spanje, waar talloze van onze collega's zich niet zo makkelijk laten intimideren door geweld. Op de muren tegenover zijn woning in Andoain stond al weken 'De Lacalle fuck you, moordenaar' gekalkt, voordat José Luis de Lacalle daadwerkelijk werd vermoord. De columnist schreef niettemin door tegen het Baskische nationalisme, zoals hij ooit had doorgeschreven tegen de dictatuur van Franco.

Ik ken geen enkel voorbeeld van een Spaanse journalist die na een aanslag of bedreiging de ETA plotseling zal omschrijven als, pak hem beet, een niet-criminele Baskische praatgroep op nationalistische grondslag. Wat een verschil met Nederland, waar in de omroepwereld niemand zijn mond open durfde te trekken tegen de Hell's Angels. En wat een verschil ook in de overige commentaren die overliepen van begrip voor een inschikkelijke houding tegen wat veiligheidshalve een 'niet- criminele organisatie' werd genoemd.

Fanatici en gekken daargelaten, kiest geen journalist ervoor martelaar te worden. Of held. Maar tussen deze opties en het laten varen van iedere professionele eigenwaarde en een minimum aan persoonlijke moed ligt nog een wereld van mogelijkheden. In Spanje zwichten de media niet voor terreur. In Nederland wel. Dat is niet alleen een teken dat bepaalde journalisten geen knip voor hun neus waard zijn. Het is ook een symptoom dat er iets danig aan het ontsporen is in de Nederlandse rechtsstaat en dat de democratische weerstand nodig aan versterking toe is.

Steven Adolf is correspondent van NRC Handelsblad in Madrid.

( a d v e r t e n t i e s )