Vrij Nederland moet bronnen noemen

Een artikel in Vrij Nederland speelde een grote rol bij het gedwongen opstappen van Marijke van Hees als voorzitter van de PvdA. Het stuk bleek echter op niet te bewijzen beweringen van Haagse politici en partijfunctionarissen gebaseerd te zijn. De excuses van VN zijn niet voldoende. De ijzeren regel van bronbescherming gaat hier niet op, vindt Elsbeth Etty.

Marijke van Hees, de weggewerkte voorzitter van de PvdA, heeft excuses ontvangen van de hoofdredactie van het weekblad Vrij Nederland. Het blad had haar op 9 september beticht van 'op zijn vriendelijkst gezegd slordig declaratiegedrag'. Op zijn onvriendelijkst gezegd: van fraude.

Marijke Peper - zoals de voorzitter olijk werd aangeduid - bracht volgens VN hotelovernachtingen bij haar partij in rekening terwijl ze in werkelijkheid bij bevriende partijgenoten logeerde. Ook had ze volgens het verhaal 'privé-kilometers' gedeclareerd, terwijl er een ongebruikte auto met chauffeur voor de deur stond. Ten slotte zou ze zichzelf op kosten van de PvdA hebben getrakteerd op een peperdure managementcursus.

In een 'Verklaring van de hoofdredactie' komt Vrij Nederland nu op de zaak terug. "Sinds 9 september zijn ruim twee maanden verstreken. We hebben nadere eigen research gedaan. Oud-commissaris van de Koningin Roel de Wit deed dat - op verzoek van de penningmeester van de partij - ook." De stelling dat Van Hees zich schuldig zou hebben gemaakt aan slordig declaratiegedrag wordt door het onderzoek van De Wit niet bevestigd. "Ook wij hebben daarvoor geen bewijs kunnen vinden", aldus de verklaring. Vandaar de excuses.

Einde verhaal? Zand erover?

In het televisieprogramma De leugen regeert vroeg presentator Felix Meurders aan de adjunct-hoofdredacteur van Vrij Nederland, Max van Weezel, welke lessen het blad uit de affaire heeft getrokken. Van Weezel antwoordde dat zijn redactie in de toekomst zorgvuldiger wil omgaan met anonieme bronnen.

Had het een rol gespeeld dat de politiek redacteur van Vrij Nederland, Tino Wallaart, één van de auteurs van het verhaal van 9 september, voorheen in de PvdA een verklaard vijand was van Van Hees als voorzitter? Helemaal niet. Had Vrij Nederland zich voor het karretje laten spannen van Wallaarts Niet-Nix-vrienden? Geen sprake van. Van Weezel zelf was getipt 'uit de top van de PvdA' door politici die niet bekend staan als tegenstanders van Van Hees.

"Het betrof", zo verdedigt de hoofdredactie van VN zich, "zowel Haagse politici, leden van het dagelijks bestuur als medewerkers van het partijbureau." En nu komt het: "Kennelijk werd Van Hees door leden van het dagelijks bestuur onder druk gezet om af te treden of op zijn minst een paar maanden uit beeld te verdwijnen. Anders dreigde er beschadigende publiciteit. En dat was geen woord te veel gezegd. Toen de voorzitter niet week, werd er gelekt. Naar Vrij Nederland."

De hiermee aangeduide situatie is Kafkaësk te noemen. Marijke van Hees werd gechanteerd met het dreigement dat over haar lasterlijke beschuldigingen wereldkundig zouden worden gemaakt als zij het toneel niet verliet. Haar persoonlijke integriteit zou worden vernietigd. Degenen die vervolgens hun dreigement uitvoerden en Vrij Nederland ernstige verdachtmakingen influisterden, zijn, anders dan Van Hees, nog altijd in functie. Onder 'Haagse politici en leden van het dagelijks bestuur' bevinden zich derhalve chanteurs en intriganten, personen die zich hiermee diskwalificeren voor het dragen van welke politieke verantwoordelijkheid dan ook.

Vrij Nederland behoort nu wereldkundig te maken wie deze politieke chanteurs zijn. Zij hebben niet alleen het weekblad, maar ook de PvdA in discrediet gebracht. De PvdA-leden en -kiezers hebben voor het vellen van een politiek oordeel recht op informatie over de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van hun vertegenwoordigers. En journalisten die op de hoogte zijn van misstanden, die kennelijk in de PvdA-leiding bestaan, hebben de plicht daar melding van te maken. Dat hoort tot de essentie van de controlerende taak van de media.

Max van Weezel kwam in De leugen regeert met de standaardformulering dat journalisten nooit hun vertrouwelijke bronnen erbij lappen. Hij zou dat 'zelfs op de pijnbank' niet doen. In het algemeen is dit een vanzelfsprekende, professionele houding. Bronbescherming door journalisten is een fundamentele beroepsnorm en sinds 1996 ook een erkend rechtsgoed. Marijke van Hees zou een geding om VN tot het noemen van namen te verplichten dan ook geheid verliezen.

Maar verdienen de anonieme bronnen uit de PvdA-top in dit geval bescherming? Het is hun strikt genomen niet aan te rekenen dat Vrij Nederland de fout is ingegaan. De verantwoordelijkheid voor de publicatie ligt bij de redactie. Die had haar zegslieden voor de keus kunnen stellen hetzij on the record te gaan (waardoor het feit van de aantijgingen nieuws wordt), hetzij anoniem te blijven maar dan substantiële bewijzen in de vorm van documenten, notulen, bonnen etcetera over te leggen. En de 'nadere eigen research' die het blad sinds 9 september verricht zegt te hebben, had natuurlijk aan de publicatie vooraf moeten gaan. Dat is de werkwijze waarmee Vrij Nederland in de jaren zeventig zijn reputatie vestigde: gedegen eigen onderzoek, waarna het niet meer uitmaakt van wie oorspronkelijk de tip afkomstig is geweest.

Maar los van de eigen verantwoordelijkheid van Vrij Nederland gaat de ijzeren regel van de bronbescherming hier niet op. Het geheimhouden van anonieme bronnen berust op een, soms stilzwijgende, overeenkomst tussen journalist en informant. De journalist zegt vertrouwelijkheid toe, in ruil voor informatie. De in VN opgevoerde 'Haagse politici en leden van het dagelijks bestuur' hebben echter helemaal geen informatie gegeven, zij hebben VN leugens op de mouw gespeld. Met deze wanprestatie is de overeenkomst ontbonden en houdt de toezegging dat zij buiten beeld blijven geen stand. Giftige bronnen verdienen geen bescherming en giftige politici verdienen publiekelijk te worden ontmaskerd.

De onlangs aangetreden hoofdredacteur van VN, Xandra Schutte, beloofde dat haar blad een complete reconstructie van de affaire zou publiceren, maar daar is het nog niet van gekomen. Excuses voor de eerste fout zijn geen vrijbrief voor een tweede: het met de mantel der liefde bedekken van onaanvaardbare methoden in de politiek. VN kan zich revancheren. Het heeft zich door bedriegers voor een karretje laten spannen. Waarom door blijven draven voor dat karretje?

Voor de draad met de namen van de lasteraars, leugenaars en chanteurs in de top van de PvdA.

Elsbeth Etty is redacteur van NRC Handelsblad.

( a d v e r t e n t i e s )