Conflict Kok-Van Aartsen verscherpt

Door onze politieke redactie
DEN HAAG, 1 NOV. De controverse tussen premier Kok en minister Van Aartsen (Buitenlandse Zaken) is vannacht verscherpt. In de Tweede Kamer bleven zij van mening verschillen over de totstandkoming van de kandidatuur van oud-premier Lubbers voor de post van Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen.

Minister Van Aartsen wekte aan het slot van het debat verbazing met de verklaring dat hij louter "in staatsrechtelijke zin" vertrouwen heeft in de minister-president. "Vertrouwen is er zolang een minister lid is van een kabinet", zei Van Aartsen op vragen van CDA-fractieleider De Hoop Scheffer. Volgens de oppositie is er met de uiteenlopende lezingen van Kok en Van Aartsen geen sprake van eenheid van regeringsbeleid. De Hoop Scheffer constateerde "een totaal gebrek aan coördinatie" tussen deze bewindslieden: , ,Ze spreken elkaar volstrekt tegen." Kamerlid Vos (Groenlinks) vond dat Kok met zijn uitleg "langs de waarheid schuurde".

VVD-leider Dijkstal noemde vanmorgen de botsing tussen beide ministers " schadelijk voor het kabinet en schadelijk voor de minister-president' Premier Kok wilde vannacht na afloop van het debat slechts kwijt dat het geschil "niet moet worden overdreven". Volgens het CDA is het vertrouwen tussen Kok en Van Aartsen inmiddels tot een minimum gedaald, zei fractiespecialist Verhagen vanmorgen bij de behandeling van de begroting van Buitenlandse Zaken in de Kamer. Verhagen noemde vooral het optreden van premier Kok "ontluisterend".

De coalitiefracties stelden zich gisteren in het debat aanvankelijk terughoudend op, maar VVD en D66 kritiseerden later de opstelling van met name premier Kok. VVD-woordvoerder Weisglas hield de premier voor dat hij "niet voortdurend" de minister van Buitenlandse Zaken kan afvallen. D66-woordvoerder Hoekema stelde vast dat de uitspraken van Kok "bleven wringen en schuren".

Alleen de PvdA, de partij van Kok, onthield zich vannacht van een oordeel over het optreden van de premier. "Ik doe daarover geen uitspraak, want ik ben er niet bijgeweest", zei PvdA-woordvoerder Koenders. Hij stelde dat de Kamer alleen het 'eindresultaat' en de 'kernstrategie' van het kabinet had te beoordelen.

Het spoeddebat zou aanvankelijk pas vanmorgen worden gehouden, maar de coalitiefracties wilden de spanningen tussen Kok en Van Aartsen zo snel mogelijk proberen weg te nemen. Premier Kok verscheen onmiddellijk na terugkeer van zijn bezoek aan Turkije in de Kamer. Het debat van gisteren concentreerde zich op de vraag hoe de kandidatuur van oud- premier Lubbers bij Van Aartsen en Kok bekend was geraakt.

Premier Kok hield vol dat hij hieraan geen herinnering had en die mededeling door Van Aartsen slechts "terloops" moet zijn gedaan. Pas na doorvragen van de Kamer erkende de premier dat hij aan een dergelijke mededeling achteraf bezien "onvoldoende gewicht" moet hebben gegeven. De lezing van Van Aartsen en de reactie van Kok was daarom zo opvallend omdat Kok vorige week dinsdag verklaarde dat hij pas op 13 oktober in een gesprek met secretaris-generaal Kofi Annan van de naam van Lubbers hoorde. Afgelopen vrijdag voegde hij eraan toe dat hij Van Aartsen hiervan niet op de hoogte had gesteld om het gevaar van 'uitlekken' te voorkomen . In het debat onderstreepte Kok het te betreuren dat hij daarmee "onbedoeld" de indruk had gewerkt als zou hij Van Aartsen als "een lekrisico" beschouwen.

Van Middelkoop (ChristenUnie) noemde het "zeer ongeloofwaardig" dat Kok niet alerter zou hebben gereageerd op de mededeling van Van Aartsen dat uitgerekend de naam van oud-premier Lubbers was opgedoken. Later verwoordde hij zijn onvrede als volgt: "Alleen al uit de motoriek, de wijze van spreken, de herinnering van beide bewindspersonen als het gaat om het besef van waarheid blijkt dat het allemaal niet goed zit."

SGP-woordvoerder Van den Berg verklaarde dat hij in zijn lange parlementaire loopbaan een dergelijk optreden in de Kamer van bewindslieden niet eerder had meegemaakt. "De vraag is of we zo verder kunnen?" In het begin van het debat was hij al bezorgd geweest, verklaarde hij aan het eind van de avond, "maar die zorgen zijn alleen maar groter geworden".

Premier Kok verklaarde zijn zwijgen tegenover Van Aartsen over de naam van Lubbers met het argument dat anders de kandidatuur van zowel Pronk als Lubbers gevaar had gelopen. Het Kamerlid Vos (GroenLinks) trok die redenering ernstig in twijfel. Ze wees erop dat overleg tussen Kok en Van Aartsen daarover onder vier ogen de kandidatuur van beide Nederlanders op geen enkele manier had hoeven schaden. Ook PvdA- woordvoerder Koenders, die tot dan vooral had geprobeerd de verschillen tussen Kok en Van Aartsen te bagatelliseren, zag zich genoopt toe te geven dat het "jammer" was dat de herinneringen van beiden niet met elkaar overeen kwamen.

Van onderling contact is geen sprake meer

Wat begon als 'een storm in een glas water' liep uit op een openlijke botsing: het conflict tussen premier Kok en minister Van Aartsen.

Door onze redacteuren GIJSBERT VAN ES en KEES VAN DER MALEN

DEN HAAG, 1 NOV. Ze kwamen niet door één deur en ze vertrokken niet door één deur. Het is intussen de vraag hoe lang ze dit nog kunnen volhouden.

De controverse tussen premier Kok en minister Van Aartsen over de kandidatuur van oud-premier Lubbers voor de post van Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen heeft vannacht, tijdens een spoeddebat in de Tweede Kamer, een loodzware lading gekregen. Van een geschil over een aspect van buitenlands beleid is het uitgegroeid tot een regelrechte vertrouwenskwestie. Met zijn zuinige mededeling dat hij in "staatsrechtelijke zin" vertrouwen heeft in de premier maakte Van Aartsen van een beleidsgeschil een politieke kwestie. En daarmee rekte hij het geschil tussen hem en zijn premier op tot een zaak voor de coalitie als geheel.

De verharding tussen Van Aartsen en Kok kwam voor de Kamer als een complete verrassing. Wat in de coalitie eerst nog sussend werd bestempeld als "een storm in een glas water" en "een discussie onder de kaasstolp van het Binnenhof" groeide in de loop van het debat uit tot een openlijke botsing tussen de premier en zijn minister van Buitenlandse Zaken.

Het was niet alleen de regelrechte confrontatie tussen de beide bewindslieden die de Kamer hogelijk verbaasde. Het was ook de manier waarop Kok en Van Aartsen namens de regering met twee monden spraken.

Premier Kok en minister Van Aartsen opereerden in alle opzichten volstrekt langs elkaar heen. Zij gaven niet alleen twee tegenstrijdige lezingen over de totstandkoming van de kandidatuur van oud-premier Lubbers voor de post van Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen. Zij hielden ook met grote hardnekkigheid vast aan hun eigen 'perceptie'. En ze maakten in het debat - naast elkaar zittend, maar nooit met elkaar sprekend - duidelijk zichtbaar dat van een normale communicatie tussen beiden geen sprake meer is.

Zo hield premier Kok gisteravond tegenover de Kamer heel lang vol dat hij niet al begin oktober van Van Aartsen had vernomen dat Lubbers voor de top van de VN een geschiktere kandidaat zou zijn dan regeringskandidaat Jan Pronk. Terwijl Van Aartsen eerder met grote stelligheid beweerde dat hij die boodschap tot tweemaal toe aan Kok had gedaan.

De twee lezingen van één gebeurtenis maakten niet alleen dat het optreden in de Kamer van Kok en Van Aartsen nauwelijks te doorgronden was. Het bracht ook pijnlijk aan het licht dat de beide bewindslieden tot en met gisteravond hebben gefaald in het onderling afstemmen van hun politieke handelen.

Met terugwerkende kracht kon worden vastgesteld dat minister Van Aartsen afgelopen maandagavond een verklaring heeft uitgegeven, mede namens de premier, waarvan de premier ook de inhoud kende, waarin informatie is verstrekt die haaks stond op de 'perceptie' van Kok. Duidelijk was ook dat Van Aartsen en Kok, die elkaar gisteren per telefoon hadden gesproken ter voorbereiding van het Kamerdebat, niet vooraf in staat waren gebleken onderlinge afspraken te maken over hun wijze van verantwoording en presentatie tegenover de Kamer.

Premier Kok wilde afgelopen nacht pas na lang aandringen in de Kamer erkennen dat het wellicht mogelijk was geweest dat Van Aartsen de naam van Lubbers in een vroeg stadium had genoemd. Maar dat moest, zo verdedigde Kok zich, zodanig, ,terloops" zijn gebeurd dat hij daaraan geen herinnering meer had. Na nog meer aandringen en na nog verdere herhalingen van Van Aartsen wilde Kok wel toegeven dat hij de uitspraken van de minister van Buitenlandse Zaken niet betwistte en diens "integriteit" niet in twijfel trok. Maar die verklaring werd door Van Aartsen slechts beantwoord met de mededeling dat hij het antwoord van de premier had "gehoord".

Tweede-Kamerlid Hoekema (D66) meende dat er een psycholoog aan te pas zou moeten komen om te kunnen begrijpen hoe Kok en Van Aartsen stelselmatig langs elkaar heen zouden hebben gepraat. Daarbij moeten verwarrende omstandigheden worden meegerekend: ls de naam van Lubbers begin oktober inderdaad tussen beiden is gevallen, dan is dat geweest in de dagen van regelrechte ruzie tussen Kok en van Aartsen over de wijze waarop de laatste de media had bediend over de verkiezingen in Joegoslavië. Andere kwesties dan het binnenhalen van de hoge VN- post, waaronder ook de explosieve situatie in het Midden-Oosten, stonden in het betreffende weekeinde centraal in hun (moeizame) contacten. De relatie tussen Kok en Van Aartsen is intussen afgelopen nacht onder nog grotere spanning komen te staan dan deze al stond. Zakelijk gezien blijven zij tot elkaar veroordeeld. Emotioneel is de afstand tussen beide bewindslieden groter geworden dan deze al was. Ze waren al geen vrienden. Maar hoe lang zijn ze nog collega's?

Minister Van Aartsen straalde gisteren uit een getergd man te zijn. Na twee publieke schrobberingen van de premier koos de minister van Buitenlandse Zaken een houding van tot-hier-en-niet-verder. Met zijn mededeling dat vertrouwen er "in staatsrechtelijke zin is zolang een minister lid is van een kabinet" zette Van Aartsen niet alleen zijn verhouding met Kok, maar ook zijn aanblijven als minister op scherp. Een kabinet zonder premier is moeilijk denkbaar. Een kabinet dat zijn minister van Buitenlandse Zaken verliest, heeft iets meer overlevingskans maar van een stabiele coalitie kan dan nog nauwelijks sprake zijn.

( a d v e r t e n t i e s )