Duitse politici zijn wanhopig over het toenemende extreem-rechtse geweld. De regering roept de doorgaans zwijgende meerderheid op zich te verzetten.

Door onze correspondent MICHÈLE DE WAARD

BERLIJN, 5 OKT. Hakenkruisen op joodse gebouwen, brandaanslagen op synagogen, grafschennis op joodse begraafplaatsen. De uitingen van jodenhaat in Duitsland zijn eindeloos. De brandbom, die deze week op de synagoge in Düsseldorf werd gegooid, heeft opnieuw een golf van ontzetting in Duitsland losgemaakt.

Nog geen twee maanden geleden immers was een station in Düsseldorf doelwit van een aanslag waarbij een aantal Russische joden ernstig gewond raakte. Nog zijn er geen doden gevallen. De aanslag op een joods woonhuis in Bamberg, ook in augustus, kon worden verijdeld. De brandbom die dinsdag op de synagoge in Düsseldorf werd gegooid is door een vrouw tijdig uitgetrapt.

"Het duurt niet lang meer of we moeten ons afvragen of het juist was na de Tweede Wereldoorlog weer joodse gemeenten in Duitsland op te bouwen", zei Paul Spiegel, voorzitter van de Centrale Raad voor Joden, deze week. Spiegel was aangeslagen en ontdaan. Zelf had hij enkele dagen tevoren een bombrief op zijn kantoor in Düsseldorf ontvangen.

Spiegel is een bedachtzame man, die ervoor waakt te snel conclusies te trekken. Waar zelfs minister Otto Schily van Binnenlandse Zaken (SPD) meteen na de bom bij het station de verdenking uitte dat de aanslag het werk van rechts-radicalen zou zijn geweest, waarschuwde Spiegel voor overhaaste verdachtmakingen. Nog altijd ontbreekt ieder spoor van de daders.

Maar Spiegel stak ook niet onder stoelen of banken dat hij zich zorgen maakt over de escalatie van extreem-rechts geweld. "Sinds enkele maanden plegen rechts-radicalen vrijwel dagelijks aanslagen op buitenlanders of joodse instellingen. Zo erg is het in Duitsland sinds 1945 niet geweest", zei Spiegel op 12 augustus in een vraaggesprek met deze krant.

De aanslag in Düsseldorf was de katalysator voor grote bezorgdheid die al langer bestaat bij jeugdwerkers, politie en de binnenlandse veiligheidsdienst over de neiging tot terroristische acties van rechts- radicalen. Zo zijn in Oost-Duitsland blanke 'nationaal bevrijde zones' ontstaan waar vreemden ongewenst zijn en met geweld worden geweerd. Het aantal rechts-radicale aanslagen in het oosten is twee keer zo hoog als in het westen. Tevens woont de helft van de 60.000 Duitse rechts- radicalen in het oosten, hoewel hier slechts eenvijfde van de Duitsers woont.

"Ik schaam me voor dit land" zei Bondsdagvoorzitter Wolfgang Thierse (SPD), zelf Oost-Duitser, na een rondreis door de voormalige DDR. In het oosten is het volgens hem bijna vanzelfsprekend iets tegen buitenlanders en minderheden te hebben. Minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer deed een hartstochtelijke oproep dat de doorgaans zwijgende meerderheid niet langer mocht zwijgen. Kanselier Gerhard Schröder (SPD) maakte vervolgens een rondreis door de voormalige DDR om zijn betrokkenheid te tonen bij de sociale en economische problemen van velen, die na de hereniging werkloos zijn geworden. Als waarschuwingssignaal legde Schröder in het park van Dessau, waar onlangs een Mozambikaan door rechts-radicalen werd doodgetrapt, een krans. Sindsdien zijn naast de bestaande antiracisme-initiatieven in tal van steden en dorpen nieuwe projecten tegen discriminatie en antisemitisme ontstaan, in Oost- én West-Duitsland. Racisme en antisemitisme - daarover is iedereen het eens - zijn immers niet een Oost-Duits maar een Duits fenomeen.

Intussen lijken politici haast wanhopig te worden van het aanhoudende geweld. De gebeurtenissen in Düsseldorf maken pijnlijk duidelijk hoe weerloos de democratie is tegen extremistische geweldplegers. Gisteren riep een geëmotioneerde Schröder op tot een "opstand van de fatsoenlijken" tegen rechts-radicalen. Dit gaat iedereen aan, ouders, leraren, politie, scholieren. In de open samenleving moet sociale cohesie het werk van burgers zijn, schrijft ook de socioloog Ralf Dahrendorf in Die Zeit. "We willen niet dat Hitler achteraf succes heeft om Duitsland judenrein te maken", zei Spiegel. De joodse gemeenschap is bezorgd en boos. "Als dit zo doorgaat overweeg ik te vertrekken", zei de schrijver Richard Schneider, "niet uit angst maar uit protest tegen de zwijgende meerderheid die kennelijk alleen met duizenden de straat opgaat om tegen dure benzine en voor vechthonden te demonstreren."

In Duitsland zijn 83 joodse gemeenten, die 80.000 leden tellen. Er wonen in totaal 90.000 joden in de republiek. De meeste joden wonen in Berlijn (12.000). De 49 joodse instellingen in de hoofdstad worden door 278 agenten voortdurend bewaakt. Joodse gebouwen en begraafplaatsen in het hele land zijn regelmatig doelwit van aanslagen. Vorig jaar nog werden ruim honderd graven op het joodse kerkhof Weissensee in Berlijn vernietigd. In 1998 was het graf van Heinz Galinski, voormalig voorzitter van de Centrale Raad voor Joden in Duitsland, door een bomaanslag zwaar beschadigd. Het aantal joden in Duitsland is de afgelopen 15 jaar verdrievoudigd; vooral na de Duitse hereniging in 1990 steeg het aantal joodse immigranten uit de Baltische landen, Rusland en de Oekraïne sterk. Voor 1933, het jaar dat Adolf Hitler aan de macht kwam, woonden er 600.000 joden in Duitsland. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog waren ongeveer 400.000 van hen geëmigreerd. Van de achtergebleven 200.000 joden hebben slechts 12.000 de nazi-terreur overleefd. In totaal zijn bij de holocaust in de Tweede Wereldoorlog 6 miljoen joden omgekomen. Aangezien na de oorlog maar weinig overlevenden wilden terugkeren, woonden er begin jaren vijftig niet meer dan 15.000 joden in Duitsland.

( a d v e r t e n t i e s )