Meer keuze, geen calamiteiten

De bedragen tellen bijna louter nullen, de kennis van de consument is gering, de markt lijkt samen te zweren tegen heldere informatie om keuzes te maken. Het Centraal Planbureau heeft een recept voor meer keuzes zonder extra calamiteiten.

Door onze redacteur MENNO TAMMINGA

ROTTERDAM, 27 JUNI. Wie weet hoe zijn pensioen er straks uitziet, of hoeveel geld hij en zijn werkgever daarvoor op tafel leggen? Zulke mensen zijn er niet veel, vermoedt het Centraal Planbureau (CPB). Pensioenen worden op zijn best ervaren als een black box. Op zijn slechtst als een vorm van belasting.

Het kennisgebrek van de consument is bijna logisch: de AOW wordt voor hem in Den Haag geregeld, over het pensioen dat negen van de tien werknemers bij hun baas opbouwen heeft hij niets te zeggen. Dat doet de baas wel. Zelf, of via verplichte pensioenfondsen.

De bedragen waarom het gaat tellen talloze nullen. Pensioenfondsen beheren ruim 1.000 miljard gulden. Het verzekerde bedrag via individuele levensverzekeringen bedroeg in 1997 volgens het Planbureau 840 miljard. Negentig procent van het inkomen van een Nederlandse gepensioneerde bestaat nu uit twee collectieve regelingen (AOW en arbeidspensioen), eigen keuzes op de markt voor financiële oudedagsproducten (zoals levensverzekeringen, koopsomppolissen) vullen de overige 10 procent.

Maar die verhoudingen gaan veranderen, suggereert het CPB in een studie naar de markt voor Nederlandse oudedagsvoorzieningen, getiteld Solidariteit, keuzevrijheid en transparantie. Het is een studie zonder veel cijfers, laat staan becijferingen - meer een richtinggevend rapport zoals de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) maakt.

Het CPB neemt een cruciale becijfering uit het recente WRR-rapport Generatiebewust beleid over. Een collectieve pensioenregeling is, om een gelijk resultaat te bereiken, veel goedkoper dan een individuele dekking, een verschil dat oploopt tot 25 procent. Op basis daarvan zet het CPB de lijnen uit: hoe kan de keuzevrijheid binnen collectieve regelingen en op de markt voor oudedagsvoorzieningen worden verbeterd?

Dat de keuzevrijheid van werknemers/consumenten bij het kopen van oudedagsvoorzieningen zal groeien staat wel vast, redeneert het Planbureau in de uitwerking van drie scenario's. Twee daarvan leiden lijnrecht naar meer keuzevrijheid. Werknemers gaan lossere arbeidsrelaties aan met werkgevers en steeds meer werknemers voelen zich mans genoeg de zaken in eigen hand te nemen doordat aanhoudend hoge rendementen op beleggingen de angst voor inflatie doen verdampen. In het eerste geval neemt de behoefte van werkgevers af om personeel te lokken en te binden met een pensioenregeling. In het tweede scenario daalt de animo van werknemers. Zelfs als alles ongeveer blijft zoals het nu is, het derde scenario, verwacht het CPB een langzame voortzetting van de verschuiving naar meer keuzevrijheid. Naar meer zelf doen, al gebeurt dat binnen een collectieve pensioenregeling.

Zelfwerkzaamheid eist keuzes maken. Maar hoe krijgt de consument/werknemer de informatie die nodig is om vergelijkingen te maken en doordachte beslissingen te nemen? Het risico van een miskoop is groot, maar het blijkt pas als de pensioenperiode aanbreekt. De meeste mensen missen ervaring: zij kopen een pensioenregeling slechts één keer. En boven een vrijgemaakte markt hangt een huiveringwekkend voorbeeld: de totaal ontspoorde liberalisatie in het Vereningd Koninkrijk in het vorige decennium.

Aan heldere informatie die de consument in staat stelt vergelijkingen te maken tussen diverse aanbiedingen is nu in Nederland een gebrek. De meest gevraagde adviseurs die kopers daarbij kunnen helpen, de assurantietussenpersonen, zijn uit de aard van hun beloning (een provisie van de verzekeraar wiens product zij verkopen) niet echt onafhankelijk, vindt het CPB.

Hoewel het Planbureau terugschrikt voor onmiddellijke beleidsaanbevelingen is de richting duidelijk. Verzekeraars moeten betere, helderder informatie verschaffen. Assurantietussenpersonen moeten anders worden betaald, bijvoorbeeld rechtstreeks door de consument. Eigendomsrelaties met verzekeraars, nu al een heet hangijzer in de branche, moeten in de ban. En waarom geen externe beoordeling van adviezen van tussenpersonen, zodat zij net als hotels sterren krijgen voor de mate waarin zij deugdelijk advies geven? Ook de pensioenfondsen, die de meeste arbeidspensioenen verzorgen, moeten hun consumenten beter informeren. Sinds 1995 zijn zij verplicht deelnemers een overzicht van hun pensioenrechten te sturen. Het CPB wil meer. Laat ook maar zien hoeveel de werkgever aan het pensioen bijdraagt, zodat mensen meer begrip krijgen voor de bedragen die gemoeid zijn met "hun" opbouw. En reken consumenten beter voor hoeveel zij zelf nog moeten doen om een specifiek pensioendoel te bereiken.

( a d v e r t e n t i e s )