Belgische overheid wordt drastisch hervormd. In een 'volksenquête' wordt dezer dagen de mening van de bevolking gepeild. Verbetering is al zó vaak beloofd, dat scepsis overheerst. 'De grootste risicofactor is de politiek zelf', zegt minister Van den Bossche.

Door onze correspondent CAROLINE DE GRUYTER

BRUSSEL, 16 JUNI. Een Belgische heer diende in 1988 een bezwaarschrift in bij de belastingdienst omdat hij te hoog was aangeslagen. Een paar maanden geleden kreeg hij antwoord: zijn verzoek was goedgekeurd. Hij was het bezwaarschrift twaalf jaar na dato allang vergeten, anders was hij wellicht net zo desperaat geworden als die andere Belg wiens auto vier jaar geleden werd gestolen. Omdat de politie verzuimde de aangifte naar de Wegenbelasting te sturen, en de tweede aangifte die hij zélf naar de belastingen stuurde daar zoekraakte, bleef hij rekeningen en aanmaningen ontvangen. Na vier jaar werd er beslag gelegd op zijn salaris.

De Belgische bureaucratie is zó legendarisch, en het aantal nooit-uitgevoerde beloftes van politici om de stal eens uit te vegen eveneens, dat veel Belgen sceptisch reageren op het ambitieuze plan van minister van Ambtenarenzaken Luc van den Bossche om de overheid klantvriendelijk en efficiënt te maken. Zelfs de 'volksenquête' die dezer dagen bij ruim acht miljoen Belgen in de bus valt, waarin zij hun mening kunnen geven over deze hervorming, laat velen koud.

Uiterlijk morgen moet iedereen de enquête in huis hebben. Tabak- en krantenverkoper Lombaerts in de Brusselse Vanderkinderestraat heeft nog niets ontvangen, net zomin trouwens als zijn buren in deze drukke winkelstraat. Hij weet niet of hij de enquête zal invullen. "Ik heb gehoord dat ze vragen stellen als: 'De overheid wordt gemoderniseerd. Mee akkoord of niet mee akkoord?' Dan zeg je 'helemaal akkoord' en dan gebeurt er vervolgens zeker weer jaren niks?! De Belgische overheid... Ik zeg: veel beloven en weinig geven laat de zotten in vrede leven."

Minister Van den Bossche, kettingrokend op de negende verdieping van de ministerie-flat die al even grauw is als het imago van de ambtenarij, is niet verbaasd over dit soort commentaren. De laatste peiling van Eurostat (zie staatje) ligt ook op zíjn bureau: nergens in Europa is het vertrouwen van de burger in de overheid zo laag als in België. Met reden, zegt hij: "De staat heeft de sociologische wijzigingen na de Tweede Wereldoorlog niet bijgebeend. Het volk is mondig, bij de supermarkt zijn zij Koning Klant. Maar de politici hebben de ogen gesloten en gezegd: 'Wij gaan op de oude voet voort, want wij hebben de macht'."

Overheidsdiensten communiceren slecht met elkaar, zodat burgers zes keer eenzelfde formulier moeten invullen. Niet competentie of managementkwaliteiten bepalen de carrière van een ambtenaar, maar het aantal dienstjaren. Als er al werd hervormd in de afgelopen decennia, dan gebeurde dat met de botte bijl, om geld te besparen in de jaren dat België wanhopig bezig was uit het economische dal te klimmen en de eisen van het Verdrag van Maastricht te halen. Sommige overheidsdiensten werden geamputeerd, waardoor andere niet meer verder konden. Resultaat, zegt hoogleraar politicologie Geert Bouckaert van de Katholieke Universiteit van Leuven: "Totale verwaarlozing van het overheidsapparaat. De ambtenarij is volledig gedemotiveerd." Keerpunt was de affaire-Dutroux. Een criminele zaak misbruik van en moord op kinderen die aantoonde hoe diep de rot ook in de rechterlijke macht was ingevreten. 300.000 Belgen gingen in 1996 de straat op om hun machteloze onvrede te tonen. De enige 'autoriteit' die veel Belgen nog werkelijk respecteren, is (behalve het onderwijs) de pers, die het bestuurlijke falen achter de affaire-Dutroux en het dioxineschandaal van 1999 genadeloos heeft ontrafeld. Mede daardoor kon vorig jaar een nieuwe regering aantreden, geleid door de liberaal Guy Verhofstadt, die poogt België iets van een nieuw elan te geven.

Toch hebben weinig Belgen fiducie in de moderniseringsplannen van Luc van den Bossche, een socialist. Ze zijn gewend geraakt aan verhalen zoals die over de regularisatie van vele duizenden vreemdelingen, laatst, die vertraging opliep omdat de drie betrokken ambtelijke diensten alle moeilijke Arabische en Afrikaanse namen drie keer met de hand moesten intikken. Dat de minister bekend staat als een rouwdouwer die eerder de Vlaamse overheid ingrijpend hervormde, en dat diens moderniseringsplan voor de federale ambtenarij al door de regering is goedgekeurd, vermindert niets aan het ingekankerde wantrouwen. "Als je eenmaal verworpen bent, is het vertrouwen moeilijk te herstellen", zegt hij. "Bovendien is de overheid oplichten een populaire sport geworden in België."

Analisten zeggen niettemin dat de minister op het punt staat een bom te leggen onder het overheidsapparaat. Voor het eerst in lange tijd gebeurt het met visie. Zijn zogeheten Copernicus-plan rept niet alleen van een 'klantvriendelijke organisatie' en 'doeltreffend werken'. De totale structuur van alle ministeries wordt omgewoeld, de ambtelijke top incluis. Politieke kabinetten van de ministers verdwijnen. Mensen zonder managementkwaliteiten krijgen geen leidinggevende functie meer. Overal komen computers, die eindelijk wél gekoppeld worden.

Sinds Van den Bossche heeft laten vallen dat mensen die "niet willen veranderen" zullen afvloeien, heeft de paniek onder ambtenaren (en vakbonden) goed toegeslagen. "Het wordt een totale cultuurshock", bevestigt de minister. Hoeveel van de circa 80.000 ambtenaren er weg moeten, wil hij nog niet zeggen. "Maar niemand gaat onvrijwillig." Zijn grootste angst is niet dat hij vijanden maakt: "Als ik te mild ben, bega ik een stommiteit."

De minister zegt ook niet te vrezen dat hij het "pak miljarden" dat hij voor de operatie nodig heeft en waarvoor hij harde strijd levert met zijn collega's, niet krijgt. "De grootste risicofactor is de politiek, de overheid zelf. Dat we eraan moeten wennen dat we er met één mooie speech met een hoog Demosthenes-gehalte niet komen. Dat we onszelf altijd moeten vragen: doen we het wel goed? Veranderen is ademen. Als je niet ademt, ga je dood."

De volksenquête over deze bestuurlijke hervorming mag een lachertje zijn in België de vragen zijn onwetenschappelijk opgesteld, de uitkomsten zijn niet bindend, enzovoort. De minister zelf had daarom liever gewild dat ze niet werd gehouden, maar de premier, die tuk is op 'communicatie met het volk', hield aan zijn stokpaardje vast.

Toch is deze enquête, in al haar knulligheid, een eerste signaal aan de Belgen dat zij over een jaar of wat misschien hun te veel betaalde belastinggeld terugkrijgen vóór de geldontwaarding het bedrag heeft gedecimeerd. Maar ook dat ze niet meer overal dubbelparkeren, met lak aan de parkeerwacht. En dat mag een revolutie heten in België.

( a d v e r t e n t i e s )