"HET IS NU EENMAAL zo dat het oorlogsmisdrijf iets is dat de tegenpartij heeft begaan", merkte een Nederlandse minister van Justitie in het begin van de jaren zeventig op. Hij refereerde aan het aspect van 'victors justice' dat een schaduw wierp over de geallieerde tribunalen van Neurenberg en Tokio na de Tweede Wereldoorlog. Ook al vormden deze op zichzelf een unieke en welkome doorbraak in het internationale humanitaire recht.

Het tribunaal voor het voormalige Joegoslavië is ingesteld door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties en staat daardoor per definitie boven de partijen. Of ligt het minder eenvoudig? Dat is de vraag in de kritiek op de NAVO wegens oorlogsmisdaden tijdens de campagne in Kosovo, vorig jaar. De hoofdaanklager bij het tribunaal, Del Ponte, heeft meegedeeld dat zij geen grond ziet voor het aanhangig maken van een zaak tegen de NAVO. Deze stellingname is be kritiseerd door Amnesty International, dat een rapport uitbracht over "schendingen van het oorlogsrecht door de NAVO gedurende de operatie Allied Force".

Hoe vrij stond de aanklager tegenover een bondgenootschap waarvan belangrijke leden behulpzaam zijn geweest bij het in staat van beschuldiging stellen van de Servische president Milosevic? Del Ponte heeft zich niet van deze vraag afgemaakt door de klachten prima facie (zonder meer) van de hand te wijzen, zoals beledigde NAVO- functionarissen wilden. Zij stelde een commissie in die de aanwijzingen op hun merites heeft onderzocht. Deze commissie concludeerde dat er onvoldoende aanknopingspunten zijn voor de aanklager.

DIT VOORONDERZOEK had zijn beperkingen. Om te be ginnen moest de commissie afstand nemen van het verwijt dat de NAVO-interventie een misdrijf tegen de vrede vormde. De legitimatie van de acties is controversieel. Expliciete toestemming van de Veiligheidsraad ontbrak, maar eerdere resoluties kwamen daar wel heel dicht bij. En de Veiligheidsraad heeft de actie praktisch gesproken achteraf gedekt. Toch blijft de legitimatie van de operatie Allied Force een belangrijke kwestie die de pennen van de volkenrechtsgeleerden driftig in beweging heeft gebracht. Wellicht komt het nog tot een uitspraak van het Internationale Gerechtshof in het Vredespaleis. Maar wat het Joegoslavië-tribunaal betreft kon de onderzoekscommissie er kort over zijn: dit strafhof is eenvoudigweg niet bevoegd voor het ius ad bellum (het recht om oorlog te voeren) maar alleen voor het ius in bello, het eigenlijke oorlogsrecht.

Bij het onderzoek naar concrete oorlogsmisdrijven had de commissie de beperking dat zij hoofdzakelijk slechts kon afgaan op openbaar gemaakte documenten en verklaringen. Amnesty International had overigens dezelfde handicap. De verschillende uitkomst van de rapporten is dan ook in belangrijke mate een kwestie van een waardeoordeel. Amnesty betoogt dat "het aantal burgerslachtoffers aanmerkelijk had kunnen worden beperkt als de NAVO zich volledig had ge houden aan het oorlogsrecht". Op zichzelf wordt dit verwijt niet ontzenuwd in het rapport van de commissie. Haar maatstaf is echter noodzakelijk een andere: was er sprake van bewijsbare oorlogsmisdrijven?

DIT IS NIET de juridische haarkloverij die het wellicht lijkt. Het tribunaal staat of valt met precisie, zoals het in december demonstreerde in de uitspraak over 'Servische Adolf', een beruchte kampbeul uit Bosnië. De hoofdaanklacht luidde 'genocide': the crime of crimes, zoals het tribunaal het eerder had genoemd. Maar voor dit misdrijf sprak het strafhof de verdachte vrij omdat het 't vereiste kenmerk van een georganiseerd karakter van zijn evidente wandaden onvoldoende waargemaakt achtte. Zo is ook de klacht tegen de NAVO noodzakelijkerwijs een aftelsom. Men kan wensen dat een bondgenootschap dat met militaire middelen opkomt voor een goede zaak meer openheid verschaft over incidenten die vragen oproepen. Maar het valt op grond van zowel het Amnesty-rapport als het verslag van de commissie van Del Ponte moeilijk vol te houden dat deze te vergelijken zijn met de grondzee van ontzetting die tot instelling van het Joegoslavië- tribunaal heeft geleid. Nog afgezien van wat er - zonder tribunaal - tezelfdertijd in Tsjetsjenië gebeurt.

( a d v e r t e n t i e s )