Alain Franco
Iedere avond brengen 835.000 Nederlanders een offer aan de god van het voyeurisme. 835.000 beschouwers van de middelmatigheid van hun medeburgers. 835.000 liefhebbers van ‘Big Brother', het televisieprogramma dat iedere televisiekijker verslaafd maakt aan het sleutelgat.
Ach, die groene beelden van een slaapkamer met stapelbedden, gemaakt door een infraroodcamera. Ach, die flauwe gesprekken tussen de bewoners van het huis met 24 camera's en 59 microfoons. Ach, die uitwijdingen over homo's - zo gevoelig, als mijn kapper - over de voor- of nadelen van partnerruil. Ach, die vulgaire commentaren over ‘jong, snel en wild', afkomstig van een stem achter de schermen. Ach, die gesprekken in de pers en in de stamkroeg of Bart en Sabine nu eindelijk met elkaar naar bed zullen gaan onder het wellustig oog van de televisiekijkers. Of over de vraag hoe vaak ‘oergezellig' Ruud zich nog zal bevredigen? En wie zal uit Almere vertrekken met 250.000 gulden in zijn zak, aan het eind van honderd dagen die onafgebroken doorgebracht zijn voor de camera's? Het meest verbazingwekkende is echter niet deze orgie van middelmatigheid op de televisie. MTV heeft tenslotte maandenlang ‘The Real World' uitgezonden, een programma gebaseerd op hetzelfde principe als ‘Big Brother', terwijl de Zweden en de Zwitsers ‘Robinson' hebben, waarin op een onbewoond tropisch eiland de hoofdpersonen in een afgesloten huis verenigd zijn onder het vorsende oog van de camera's. Nee, het ongeloofwaardige van ‘Big Brother' is dat het plaatsvindt in Nederland, in die samenleving die de cultus van de privacy tot heilig dogma heeft verheven.
Zoals overal in het buitenland, heb ik zeer snel na mijn komst in Nederland geleerd de god van de privacy te respecteren, zoniet te adoreren: achter de gele streep bij de apotheek blijven staan om niets te kunnen horen over de kwalen waaraan onze buurman lijdt; nooit aan iemand vragen hoeveel hij verdient of op wie hij heeft gestemd, tenzij hij een heel intieme vriend is; nooit zo maar bij iemand aan komen zetten en vooral niet op etenstijd, het suprême moment van privacy van het gezin dat door die onbevoegde wel eens zou kunnen worden verstoord. Als journalist heb ik vaak buitenlandse waarnemers en zelfs Nederlanders horen zeggen hoezeer ze het betreurden dat politie en justitie buiten spel werden gezet in hun strijd tegen de zware criminaliteit, in naam van het onveranderlijke respect voor het privéleven van het individu, ook al ging het om een grote drugsdealer, een kinderverkrachter of een meesteroplichter.
Toch krijgt de totem van de privacy regelmatig andere, minder spectaculaire stoten uitgedeeld, namelijk door de telefoon-enquêteurs die om acht uur 's avonds opbellen om ons te overtuigen van het belang om een winstgevende bankrekening bij ABN-Amro te hebben of een abonnement op NRC Handelsblad. Zij die gebruik maken van deze aanbiedingen worden aldus een doelgroep voor marketingspecialisten die, dankzij de registratie en analyse van al die aankopen, over een reusachtig databestand beschikken dat hun in staat stelt alles te weten te komen over familie x y of z. Ik hoor nu al de stemmen van hen die mij willen uitleggen dat hier sprake is van een rechtmatige afzetmarkt: in het ene geval doet de consument afstand van zijn privacy in ruil voor de mogelijkheid om korting te krijgen op de producten die in de aanbieding zijn, dankzij dat fameuze kortingsaanbod. In het andere geval accepteert de consument de avondlijke telefonische inmenging in de hoop dat het hierdoor mogelijk is om iets een paar tientjes goedkoper te krijgen. Waarom zou je dan ook de noodklok luiden over Big Brother? Er is slechts sprake van dat gulzige televisiekijkers goedkope seks kunnen krijgen. Niets aan de hand.
Misschien is het dogma van de privacy toch niet zo solide als het lijkt, nu zij oplosbaar blijkt te zijn in winstbejag en collectief voyeurisme.
Alain Franco is correspondent in Nederland voor het Franse dagblad Le Monde en Le Soir.
9 OKTOBER 1999